Autor artykułu Japończyk Seki Nogano pisze, że po raz pierwszy przeczytał o Cliffordzie Douglasie w głównym dziele angielskiego ekonomisty Johna Maynarda Keynesa. W numerze 61 MICHAELA (marzec-kwiecień 2011 r.) opublikowaliśmy artykuł Stephena M. Goodsona pt. „II wojna światowa - odwrotna strona medalu", w którym autor pisze, że w 1929 r. Douglas pojechał do Japonii, gdzie wygłosił serię wykładów. Propozycje Douglasa spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem. Przetłumaczono na japoński wszystkie jego książki i sprzedano w Japonii więcej ich egzemplarzy niż we wszystkich krajach świata łącznie. Przed wojną wprowadzono tam w życie część propozycji Kredytu Społecznego. Przez jakiś czas po II wojnie światowej Douglas mógł zostać „zapomniany" w Japonii, ale obecnie nastąpił niezwykły renesans jego myśli i odkrycie na nowo Kredytu Społecznego. Przetłumaczono na japoński również dzieła Louisa Evena, założyciela MICHAELA i wielkiego propagatora myśli Douglasa.
Dzisiejszym problemem jest to, że chociaż kapitał jest nadmierny, system z czasów, gdy kapitał był niewystarczający, przetrwał jak dinozaur. To jest podstawowy problem dzisiejszego dnia, którego najbardziej typowym przykładem jest bank. W czasach, gdy kapitału już nie brakuje, to bank wytwarza go w sposób kapryśny, w szczególności traktując go jako coś, czego brak. Jak zdemontować siłę takich banków? Propozycję tego przedstawił szkocki inicjator, człowiek o nazwisku Clifford Hugh Douglas, inżynier.
Jego filozofia nosi nazwę Kredytu Społecznego. W ramach teorii Kredytu Społecznego Douglas opowiada się za dochodem podstawowym, opierając się na rygorystycznych podstawach teoretycznych i ekonomicznych, których nie widać w dyskusji na temat dzisiejszego dochodu podstawowego. Urodził się w 1879 r., zmarł w 1952 r. Było to niemal to samo pokolenie, do którego należał amerykański ekonomista instytucjonalny, Thorstein Veblen1 (1857-1929), do którego wiele empatii odczuwał Douglas. Obaj podzielali ten sam punkt widzenia, krytykując czasy, w jakich przyszło im żyć. Pomimo tego, że Veblen dokonał bardzo gorzkiej krytyki amerykańskiego kapitalizmu, Douglas stworzył przemyślenia i opracowania naukowe w celu zdemontowania siły kapitału finansowego.
Douglas po raz pierwszy w historii zalecał dochód podstawowy. Ostatnio przetłumaczono na japoński prace niemieckiego ekonomisty Wernera2 i szereg innych książek, i nawet w Japonii określenie „dochód podstawowy" stale zyskiwało popularność. Ale Douglas, który jest zapomniany3, jest pierwszym, który je popierał, co pochodziło nie tylko ze zwykłego humanitarnego punktu widzenia, ale opierało się na fundamentalnej analizie kapitalizmu.
Po pierwsze o tym, jakiego rodzaju człowiekiem był Douglas, mówią te jego słowa: „Poszedłem do Cambridge College, ale uczelnia była niemiła i rozczarowująca". Był jednak znakomitym inżynierem i pracował w firmie Westinghouse, w Indiach i USA, a także opracowywał różne projekty, takie jak wyposażenie automatyki metra w Wielkiej Brytanii. Podczas I wojny światowej pracował nad audytem księgowym w fabryce samolotów Farnborough i wtedy zdał sobie sprawę, że w księgowości korporacyjnej było wiele różnych dziwnych kwestii. Pierwszą rzeczą, jaką odkrył, było to, że chociaż pracownicy zarabiali wynagrodzenie wypłacane przez firmę, to absolutnie niemożliwy był zakup za te płace jej całkowitej produkcji. Stwierdził, że cena tego, co pracownicy wyprodukowali jest znacznie wyższa od ich dochodów. Ponieważ było to takie dziwne, Douglas zbadał rachunkowość ponad 100 fabryk. Bez względu na to, gdzie się znalazł, całkowity dochód robotników nigdy nie mógł zakupić całego produktu. Istnieje ogromna luka między produkcją a konsumpcją, między ceną a dochodem. Po przestudiowaniu, dlaczego taka luka występuje, Douglas doszedł do teorii Kredytu Społecznego.
Ale był on inżynierem i nie pracował w środowisku akademickim, więc ekonomiści traktowali go jako dziwacznego, osobliwego człowieka. Niektóre czasopisma socjalistyczne miały zamiar wyszydzić jego publikacje. Jednak w 1929 r. nastąpiła Wielka Depresja i okazało się, że wszystko to, co Douglas powiedział, się wydarzyło.
Dlatego Douglas jest uważany za „Einsteina myśli ekonomicznej". Składał świadectwo na kongresach w Kanadzie i Wielkiej Brytanii, przedstawił sprawozdanie i propozycję reformy podatkowej w Nowej Zelandii. Brał również udział w międzynarodowej konferencji w Japonii. Przed wojną jego książki zostały przetłumaczone na język japoński. Poza Brytyjczykami jego zwolennicy w krajach anglojęzycznych, takich jak Stany Zjednoczone, Kanada, Nowa Zelandia, Australia itd. byli bardzo liczni, stąd jego teoria Kredytu Społecznego rozwinęła się w ruch Kredytu Społecznego. Została ona również przyjęta z zadowoleniem przez ludzi literatury. Jej zwolennikami byli Thomas Stearns Eliot4 i Ezra Pound. Jest też relacja, że Charlie Chaplin po przeczytaniu książki Douglasa prędko odrzucił wszystkie akcje i obligacje, które posiadał i dzięki temu uniknął szkód spowodowanych przez Wielką Depresję.
Myślę, że radykalne i interesujące wypowiedzi Keynesa5 są niemal plagiatem Douglasa. Był to elitarny ekonomista, ale plagiatował Douglasa z honorem. Uznając słuszność tego, co Douglas mówił i nie traktując go jako dziwacznego, osobliwego człowieka, Keynes był fantastyczny. Powiedział on, że nawet jeśli jest to jego prywatna wypowiedź dla przyjaciela, to powtarza: „Przyszłość cywilizacji będzie ustalona przez Douglasa albo przez Marksa, a ja nie lubię Marksa".
Jednakże Douglas, który przyciągnął centrum uwagi podczas Wielkiej Depresji, stał się całkowicie zapomnianą osobą po II wojnie światowej6. Ja też poznałem jego nazwisko, ponieważ pojawia się ono pod koniec głównego dzieła Keynesa „Ogólnej teorii zatrudnienia, procentu i pieniądza". Stąd po raz pierwszy dowiedziałem się, że była taka osoba.
Seki Nogano
Seki Nogano (ur. 1944) jest japońskim historykiem myśli. Pracował jako dziennikarz, a w 1980 r. rozpoczął pracę literacką jako innowacyjny badacz historii myśli. Jest autorem książek nt. historii, edukacji, antropologii, m. in. „Platon i kapitalizm", „Hamlet", „O historii uczenia się", „Obrona Jean Jacquesa Rousseau i współczesnego świata".
1.) Thorstein Veblen − ekonomista i socjolog amerykański pochodzenia norweskiego. Wykładowca ekonomii na uniwersytecie w Chicago. Sławę przyniosła mu wydana w 1899 r. książka Teoria klasy próżniaczej (The Theory of Leisure Class), podstawowe dzieło instytucjonalizmu (wikipedia.org).
2.) Richard Werner (ur. 1967) − niemiecki ekonomista, profesor uniwersytetu w Southampton. W latach 1990-tych mieszkał i pracował w Japonii, m. in. na uniwersytecie Sophia w Tokio. Jego książka na temat polityki monetarnej Banku Japonii Princes of the Yen była generalnym bestsellerem nr 1 w Japonii w 2001 r. (wikipedia.org).
3.) Douglas jest „zapomniany" przez ortodoksyjnych ekonomistów, ale od blisko osiemdziesięciu lat jego idea jest propagowana przez Instytut Louisa Evena w Kanadzie, który wydaje w czterech językach m. in. dwumiesięcznik MICHAEL poświęcony w dużej mierze Kredytowi Społecznemu oraz przez instytuty zajmujące się upowszechnianiem tej idei w anglojęzycznej części świata (przyp. tłum.)
4.) Thomas Stearns Eliot (1888-1965) − amerykańsko-brytyjski poeta, dramaturg i eseista. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1948 r. Ezra Pound (1885-1972) − amerykański poeta, publicysta, tłumacz i krytyk literacki, obok Thomasa Stearnsa Eliota uważany za najwybitniejszego przedstawiciela poezji modernistycznej (wikipedia.org).
5.) John Maynard Keynes (1883-1946) − angielski ekonomista, twórca teorii interwencjonizmu państwowego w dziedzinie ekonomii i finansów państwowych. Jego poglądy na ekonomię wywarły decydujący wpływ na rozwój myśli ekonomicznej w latach 30.–60. XX w. (wikipedia.org)
6.) zob. przypis 3 do niniejszego artykułu.
