Tworząc pierwszy żywy żłóbek w Greccio w 1223 r., św. Franciszek z Asyżu dodał wołu i osła, chociaż Ewangelie nie wspominają o obecności tych stworzeń. Papież Benedykt XVI wyjaśnił w swoim trzecim tomie o życiu Chrystusa, „Jezus z Nazaretu. Dzieciństwo", wydanym w 2012 roku, że wół i osioł pojawiają się w innych częściach Biblii (Iz 1, 3). Te odniesienia mogły być inspiracją dla chrześcijan do wykorzystania ich w przedstawieniach narodzin Jezusa i że dzisiaj „żadne przedstawienie żłóbka nie jest kompletne bez wołu i osła". W książce „Błogosławieństwo Bożego Narodzenia", wydanej przez Ignatius Press, a napisanej zanim został papieżem, kardynał Ratzinger rozwinął ten temat:
Franciszek polecił, aby w noc Bożego Narodzenia w jaskini Greccio były obecne wół i osioł. Powiedział do szlachcica Jana: „Pragnę w pełni obudzić pamięć dziecka narodzonego w Betlejem i wszystkie trudy, jakie musiał znosić w dzieciństwie. Chciałbym zobaczyć własnymi oczami, co to znaczy leżeć w żłobie i spać na sianie, między wołem a osłem".
Od tego czasu wół i osioł mają swoje miejsce w każdej scenie żłóbka — ale skąd właściwie tam się wzięły? Powszechnie wiadomo, że nowotestamentowe opisy Bożego Narodzenia o nich nie wspominają. Kiedy badamy tę kwestię, odkrywamy ważny czynnik we wszystkich zwyczajach związanych z Bożym Narodzeniem, a także w całej bożonarodzeniowej i paschalnej pobożności Kościoła, zarówno w liturgii, jak i zwyczajach ludowych.
Wół i osioł nie są po prostu wytworami pobożnej wyobraźni: wiara Kościoła w jedność Starego i Nowego Testamentu nadała im rolę towarzyszenia wydarzeniu Bożego Narodzenia. W Księdze Izajasza czytamy: „Wół rozpoznaje swego pana i osioł żłób swego właściciela, Izrael na niczym się nie zna, lud mój niczego nie rozumie" (1, 3).
Ojcowie Kościoła widzieli w tych słowach proroctwo, które wskazywało na nowy lud Boży, Kościół składający się zarówno z Żydów, jak i pogan. Przed Bogiem wszyscy ludzie, Żydzi i poganie, byli jak wół i osioł, bez powodu i wiedzy. Ale dziecko w żłóbku otworzyło oczy, tak że teraz rozpoznają głos swego Mistrza, głos swego Pana.
Kiedy postawimy wołu i osła obok żłóbka, musimy pamiętać o całym fragmencie Izajasza, który jest nie tylko dobrą nowiną — w sensie obietnicy przyszłej wiedzy — ale także osądem ogłoszonym nad współczesną ślepotą. Wół i osioł mają wiedzę, „ale Izrael na niczym się nie zna, mój lud niczego nie rozumie".
Kim są dziś wół i osioł, a kim jest „mój lud", który nie rozumie? Jak rozpoznać wołu i osła? Jak możemy rozpoznać „mój lud"? I dlaczego rozpoznaje brak rozumu, podczas gdy rozum jest ślepy? Aby znaleźć odpowiedź, musimy powrócić wraz z Ojcami Kościoła do pierwszego Bożego Narodzenia. Kto Go rozpoznał? A kto Go nie rozpoznał? I dlaczego tak było?
Tym, który Go nie rozpoznał, był Herod, który nawet nie rozumiał, kiedy opowiadano mu o dziecku: zamiast tego był jeszcze bardziej zaślepiony swoją żądzą władzy i towarzyszącą jej paranoją (Mt 2, 3).
Tymi, którzy Go nie rozpoznali, była „z nim cała Jerozolima" (tamże). Ci, którzy Go nie rozpoznali, to „ludzie w miękkich szatach" – ci o wysokiej pozycji społecznej (Mt 11, 8).
Ci, którzy Go nie rozpoznali, byli uczonymi mistrzami, ekspertami od Biblii, specjalistami od interpretacji Biblii, którzy wprawdzie znali właściwy fragment Pisma Świętego, ale nadal nic nie rozumieli (Mt 2, 6).
Tymi, którzy Go rozpoznali, były „wół i osioł" (w porównaniu z tymi prominentnymi ludźmi): pasterze, Mędrcy, Maryja i Józef. Ale czy mogło być inaczej?
Tej nocy więc twarze wołu i osła patrzą na nas z pytaniem: Mój lud nie rozumie, ale czy ty słyszysz głos waszego Pana? Kiedy umieszczamy znajome postacie w scenie szopki, powinniśmy prosić Boga, aby obdarzył nasze serca prostotą, która odkrywa Pana w dziecku – tak jak kiedyś uczynił to Franciszek w Greccio.
Kardynał Józef Ratzinger
