Pojawia się coraz więcej symptomów, iż światowa gospodarka szybko stacza się w drugą fazę globalnego kryzysu finansowo-gospodarczego. Druga fala kryzysu będzie groźniejsza niż pierwsza [listopad 2008 – jesień 2010], ponieważ w znacznym stopniu wyczerpane zostały narzędzia jego przezwyciężania, zastosowane w czasie jego pierwszej fali, a poza tym, jak dotąd, nie zostały usunięte jego strukturalne przyczyny. W gospodarce światowej narastają nierównowagi o zasięgu globalnym. Pojawiają się już symptomy wojen walutowych i nasilenia protekcjonizmu w stosunkach handlowych. Narastają tendencje inflacyjne.
Szybko rośnie zadłużenie Stanów Zjednoczonych i wielu państw strefy euro, ostatnio zwłaszcza Grecji, Irlandii, Portugalii, Hiszpanii i Włoch, którym to państwom zagraża nawet bankructwo. Towarzyszą temu coraz większe cięcia w budżetach wielu państw, zwłaszcza środków na cele społeczne, co powoduje spadek popytu i narastające niezadowolenie oraz protesty społeczne. Konsekwencje tych procesów w znacznie większym stopniu niż w trakcie pierwszej fazy kryzysu zaczynają dotykać gospodarkę realną, co grozi głęboką światową recesją. Ponadto coraz bardziej istotne stają się społeczne aspekty kryzysu, a już niedługo – także polityczne.
Dotąd nie wiadomo, czy narastające przejawy kryzysu mają charakter cyklicznych zmian w rozwoju gospodarczym świata, czy też rezultaty tych zjawisk są trwałe i oznaczają wyczerpanie się dotychczasowych kierunków rozwoju społeczno-gospodaczego. Zdaniem większości uczestników Konwersatorium „O lepszą Polskę"1, obecny globalny kryzys finansowo-gospodarczy ma charakter systemowy i strukturalny. Rozwija się on w sposób pełzający. Wiele wskazuje na to, że może to być dłuższy i głębszy kryzys aniżeli kryzys z lat 1929-1933, choć obecny ma zupełnie inny przebieg i został spowodowany przez inne przyczyny. Inne też zapewne będą jego skutki: ekonomiczne, społeczne i polityczne. W związku z tym, jego ostateczne przezwyciężenie będzie wymagało zastosowania odmiennych i nowych sposobów, instrumentów i narzędzi. Bardzo prawdopodobne jest, że w Polsce skutki globalnego kryzysu będą stopniowo narastać, jesteśmy bowiem częścią gospodarki europejskiej i światowej. Druga fala kryzysu dotknie zatem Polskę dużo bardziej niż pierwsza.
Trudno do końca przewidzieć, jak dalej rozwinie się globalny kryzys. Jak zwykle w takich sytuacjach możliwe są scenariusze optymistyczne, realistyczne i pesymistyczne. Zdaniem zwolenników scenariuszy pesymistycznych, a takich nie brakuje także wśród ekspertów zagranicznych, nie można wykluczyć załamania globalnego systemu finansowego, bankructwa, a nawet rozpadu niektórych państw i odejścia od demokracji. W skali globalnej ewentualne pogłębienie kryzysu w jego kolejnych fazach – jak to już bywało w historii – grozić może wybuchem konfliktów wojennych w różnych regionach świata w celu odwrócenia uwagi od konfliktów i problemów wewnętrznych oraz próby nakręcenia koniunktury. Bez względu na to, jaki scenariusz zwycięży, świat, a zwłaszcza Stany Zjednoczone i Europę w niedalekiej przyszłości czekają bardzo groźne turbulencje, których skalę i zakres trudno przewidzieć.
Szybkie rozwiązanie obecnego kryzysu będzie niezwykle trudne, ponieważ zaistniała ogromna nierównowaga i asymetria między sferą finansową a gospodarką realną. Głęboko zdeformowane rynki finansowe, zdominowane przez transakcje i operacje spekulacyjne, oparte w znacznej mierze na wirtualnym pieniądzu, starają się narzucić coraz bardziej bezsilnym rządom zadłużonych państw, korzystne dla siebie rozwiązania, w istocie pogłębiające kryzys i pogarszające sytuację bytową społeczeństw.
Ażeby nie zaistniały scenariusze pesymistyczne, niezbędne jest trafne zdiagnozowanie źródeł i przyczyn kryzysu oraz szybkie i stanowcze podjęcie działań rządów w celu jego przezwyciężenia. W sytuacjach kryzysowych bowiem niezbędne i najbardziej pożądane są działania wyprzedzające.
Paweł Soroka
Prof. dr hab. Paweł Soroka jest Koordynatorem Polskiego Lobby Przemysłowego i wykładowcą m. in. Warszawskiej Szkoły Zarządzania – Szkoły Wyższej.
1.) Konwersatorium „O lepszą Polskę” zostało powołane przez Polskie Lobby Przemysłowe. Składa się ono z grupy ekonomistów i ekspertów specjalizujących się w sprawach gospodarczych i finansowych. Ostatnio (w 2011 r.) w wyniku prac Konwersatorium ukazał się raport poświęcony globalnemu kryzysowi gospodarczemu pt. „Przyczyny i konsekwencje globalnego kryzysu gospodarczego i jego przejawy w Polsce” (przyp. red.).
