Ikona Matki Bożej Kazańskiej

    Przedstawiamy fragmenty artykułu przedruko­wanego za zezwoleniem znakomitego, katolickiego miesięcznika Wewnątrz Watykanu (Inside Vati­can www.insidevatican.com lub1-800-789-9494), z grudnia 2000 roku.

    Stolica Święta czyni swoją „drogę poboż­ności" jasną: Jan Paweł II chce przywieźć z powrotem do Rosji najświętszą rosyjską ikonę, zagubioną przed stuleciem, odnalezioną pół wieku temu i w międzyczasie sprowadzoną do Jego prywatnego apartamentu. Chce to zrobić sam, osobiście, zanim umrze.

Marguerite Peeters

Ikona Matki Bożej Kazańskiej jest jedną z najbardziej czczonych ikon rosyjskich. Jest nie­rozłącznie związana z długą historią chrze­ścijaństwa w Rosji. Wizerunek ten sięga najgłęb­szych źródeł rosyjskiego życia religijnego. Ponieważ wydarzenia dotyczące kazań­skiej ikony, jakie miały miejsce w XX wieku, coraz bardziej zaczynają być znane, wydaje się, że ten święty rosyjski wizerunek może być przeznaczony do odegrania kluczowej roli w historii chrześcijaństwa XXI wieku.

Popatrzmy na te wypadki: ikona została skradziona kilka lat przed re­wolucją bolszewicką, następnie na wiele lat stała się łupem złodziei i międzynarodowych spekulantów, potem w połowie stulecia wisiała na ścianie zamku brytyjskiego magnata tylko po to, aby zostać kupioną parę lat później przez organizację gorliwych katolików, którzy zdołali zebrać miliony dolarów, żeby odzyskać ją, a na­stępnie zabrać do Fatimy, gdzie pozostawała przez wiele lat w bizantyńskiej kaplicy wybu­dowanej specjalnie w tym celu. Na­stępnie w roku 1981 (zaledwie dwa miesiące po za­machu na życie papieża Jana Pawła II) organi­zacja zadecydowała, aby powierzyć mu ikonę na bezpieczne przechowanie. I tak, po wielu wędrówkach, znajduje się ona obecnie w pry­watnym apartamencie Papieża.

Teraz Jan Paweł planuje zwrócić tę ikonę Rosji.

To, co było przez całe wieki symbolem Dziewiczej opieki i troski o Rosję w czasach prób, stało się symbolicznym połączeniem z przepowiedniami fatimskiej Maryi o nawróceniu Rosji i o późniejszym czasie światowego pokoju.

Ta ikona i jej losy mogą mieć nieoczekiwane znaczenie w tym nowym milenium dla Rosji, dla chrześcijaństwa w całym świecie i dla całej ludzkości.

W 1904 r. ikona została skradziona z katedry Kazań­skiej w Sankt Petersburgu i Rosjanie od razu obawiali się, że została stracona na zawsze. Póź­niej, kiedy bolszewicy przejęli władzę, wierni po­dejrzewali, że została zniszczona w antychrześci­jańskich czystkach Lenina i Stalina.

Wciąż jest w pełni niezrozumiałe, jak tajemniczy los ikony sprowadził ją na długi pobyt w Fatimie. Podobnie szczegółowe warunki, na jakich ma ona powrócić do ojczyzny nie są jeszcze całkowicie znane. Ale jej powrót wydaje się być jasno związany z pięcioma spokrewnio­nymi wydarzeniami: 1) z obietnicą Matki Bożej z 1917 r. dotycząca upadku komunizmu; 2) z uratowaniem życia Jana Pawła II w zamachu z 1981 r.; 3) z jego konsekracją świata, włączając Rosję, Niepokala­nemu Sercu Maryi w 1984 r.; 4) z jego ujawnie­niem trzeciej tajemnicy fatimskiej 13 maja 2000 r.; 5) z jego konsekracją trzeciego milenium Matce Bożej, w obliczu figury Matki Boskiej Fatim­skiej na placu św. Piotra 8 października 2000 r.

Watykańscy urzędnicy otwarcie mówią, że pragnieniem Ojca Świętego jest przywiezienie ikony z powrotem do Rosji. Jak i kiedy zostanie to zrobione jest tematem subtelnych negocjacji, jakie prowadzone są teraz po­między Watykanem a moskiewskim Patriarchatem.

Jakiekolwiek będą okoliczności powrotu, czy nastąpi to pod­czas papieskiej podróży do Rosji czy nie, powrót ikony będzie wy­darzeniem o wyjątkowym znaczeniu dla rosyjskich ortodoksów, których mi­łość do Matki Boga jest niezrównana.

Znaczenie „Kazańskiej"

Matka Boża Kazańska nosi imię mia­sta, gdzie została namalowana, była początkowo prze­chowywana i czczona: imię Kazania, stolicy Tatar­stanu nad brzegami Wołgi.

    „Kazańska", jak jest nazywana, ma spe­cjalne duchowe znaczenie i szczególną rolę w rosyjskiej historii. Jest znana jako „wyzwoli­cielka i opiekunka" Świętej Matki Rosji. To­warzyszyła rosyjskiemu ludowi w jego zmaganiach przeciwko wszystkim najeźdźcom: Ta­tarom, Szwedom, Francuzom... Była używana jako sztandar armii rosyjskiej. Rzeczywiście Matka Boga nazywana jest „niezwyciężonym generałem" w wielu rosyjskich modlitwach.

    Z tego powodu niektórzy w Rzymie i gdzie in­dziej na zachodzie obawiają się, że gdy powróci do Rosji, kazańska ikona może stać się symbo­licznym punktem zbornym dla rosyjskiego nacjo­nalizmu. Takie niebezpieczeństwo istnieje. Zajadły nacjonalizm, łączący elementy zarówno fa­szyzmu jak i komunizmu jest jedną z pokus, wobec których stają obecnie Rosjanie. Ale wielu wiarygodnych rosyjskich komentatorów dowodzi, że Rosjanie faktycznie nie mają serca dla tego rodzaju nacjonalizmu i uznają tę złą mieszankę, jako inspirację starych demonów, którym bezwzględnie należy się przeciwstawić.

    Jest głęboką prawdą, że ikona z Kazania zawsze była uważana jako Matka, która chroni swoje dzieci, szczególnie od ateizmu. Jest ona wzywana jako „Ta, która znisz­czy ateizm". 9 lipca odmawia się hymn do Matki Bożej Kazańskiej, aby „światło prawdy Chrystusa zajaśniało" w Rosji i aby prowadziła Ona „Rosjan po drodze wiary." Ona prowadzi i zachowuje Rosję w prawdziwej wierze. Ona jest „władczynią" Ro­sji, „opiekunką ziemi rosyjskiej".

    Rosja jest narodem, który bardzo dużo wycier­piał. Podczas różnych politycznych rozgrywek w kraju, ludność jej została zdziesiątkowana przy wielu okazjach. Mimo to, Rosjanie wciąż trwają przy Dziewicy i jej opiece.

    Kazańska jest więc związana z losem narodu rosyjskiego. Jest źródłem wielu cudów, szczególnie dla osób niewidomych. Jest też uważana za patronkę ognisk domowych we wszystkich rodzinach rosyjskich. Nawet niewierzący często mają ka­zańską ikonę w swoich domach. W Rosji są miliony reprodukcji tej ikony. Często dawana jest młodym dziewczynom przed ich zamążpójściem.

    Matka Boża jest patronką Rosji, a św. Mikołaj jej patronem. Rosyjscy wierni często mówią o sowim kraju, jako domu Najświętszej Matki Boskiej, Maryjnym ogrodzie, który obfituje w kościoły i klasztory zadedykowane Dziewicy. Mówią, że Matka Boża stoi na początku wszystkiego, co jest rosyjskie. Cudowne ikony Naszej Pani są prawie w każdym mieście. Miłość Rosjan do Matki Bożej jest niezrównana w świecie. Matka Boża jest de facto córką Wschodu. Wszystkie większe święta Matki Bożej były wprowadzone na Wschodzie zanim doszyły na Zachód.

Rosyjska historia ikony

W połowie XIII wieku Tatarzy najechali na Rosję i uciskali Rosjan przez 300 lat. Kazań uczynili stolicą swojego chanatu (księstwa).

    W 1552 r. car Iwan IV Groźny postanowił rozpocząć wyprawę przeciw Tatarom, którzy uciskali ortodoksyjnych chrześcijan swoim prawami. 1. października (jest to święto Polrova – Opieki Matki Bożej, specyficzne święto w kościele rosyjsko-ortodoksyjnym) Rosjanie zdobyli Kazań. Sto tysięcy Rosjan zostało wyzwolonych, a Tatarzy zaczęli zapoznawać się z wiarą ortodoksyjną. Miasto znów było zdolne prowadzić normalny tryb życia, odbudować swoje kościoły i klasztory i swobodnie praktykować swoje życie religijne i polityczne.

    W dowód wdzięczności za zwycięstwo Rosjan Iwan Groźny rozkazał wybudowanie wielkiej bazyliki w Kazaniu w hołdzie Matce Bożej. Bazylika została poświęcona tajemnicy Zwiastowania. Car rozkazał także budowę katedry w Moskwie na cześć Opieki Matki Bożej (dziś bazylika św. Bazyla na Placu Czerwonym). Wkrótce po zwycięstwie w Kazaniu, także cała południowa Rosja została wyzwolona spod panowania muzułmanów.

    W 1555 r. moskiewski synod biskupów wybrał pierwszego biskupa Kazania i postanowił wybudować katedrę w tym mieście. Większość mieszkańców Kazania stanowili wciąż muzułmanie. Po śmierci drugiego biskupa muzułmanie zbuntowali się przeciw wierze chrześcijańskiej. (Dwóch pierwszych biskupów Kazania zostało później ogłoszonych świętymi przez rosyjski kościół ortodoksyjny.) Podczas walk niszczący ogień spustoszył połowę miasta (1579 r.).

    W takich właśnie okolicznościach Matka Boża objawiła się we śnie dziewięcioletniej dziewczynce o imieniu Matrona.

    Matka Boża prosiła małą dziewczynkę, aby grzebała w ruinach zostawionych przez pożar, mówiąc, że znajdzie tam cudowną ikonę. Błogosławiona Dziewica wskazała miejsce, gdzie Matrona mogła ją znaleźć. Matrona opowiedziała rodzicom o swoim śnie, ale oni nie potraktowali tego poważnie. Matka Boża ukazała się Matronie jeszcze dwa razy ostrzegając ją, że jeżeli Jej nie posłucha to zostanie ukarana. Później Matrona i jej matka pośpieszyły do rezydencji Metropolity, ale ani arcybiskup Jeremiasz, ani jego duchowni nie uwierzyli tej opowieści. Jednak matka Matrony ze swoimi sąsiadami zaczęła poszukiwania ikony. Nie mogli jej znaleźć. W końcu sama dziewczynka znalazła ją pod piecem spalonego domu. Ikona „ukazała się" w pełnej światłości, jak gdyby była właśnie przed chwilą namalowana.

___________________________________

    Od początku wypadek ten był uważany przez Rosjan za prawdziwe objawienie. A miało to miejsce 8 lipca 1579 r. Dzień święta liturgiczne został ustanowiony na tę datę, aby uczcić pamięć objawienie ikony.

    Tak więc, podczas dominacji tatarskiej, kiedy ortodoksi byli zmuszeni do chowania swojej wiary, ikona także musiała być chowana, ale początek ikony wciąż pozostaje tajemnicą.

    Wiadomość szybko się rozeszła. Tysiące ludzi zebrało się w miejscu „objawienia". Nawet Arcybiskup przyszedł. Uroczysta procesja niosła ikonę do najbliższego kościoła, pod wezwaniem św. Nikolasa. Później ikona została przeniesiona do katedry Zwiastowania.

    Pierwszy z wielu cudów poprzez ikonę Matki Boskiej stał się, kiedy to dwóch ludzi, Józef i Nikita znaleźli się na miejscu w Kazaniu dostali dar przejrzenia.

    Kiedy to Iwan Groźny dowiedział się o tych cudach na miejscu objawienia kazał wybudować klasztor. Później ikona ta zastała przewieziona do tegoż klasztoru. Matrona i jej matka wstąpiły do klasztoru i zostały zakonnicami. Matrona po jakimś czasie została hegumen matką przełożona o imieniu Maura.

    Po śmierci swojej żony, ksiądz z gromadzenia św. Nikolsa ojciec Germogen wziął zakonne śluby i został igumen klasztoru. W 1589 został wyświęcony na biskupa Metropolii Kazańskiej, gdzie później został Patriarchą Moskiewskim.

    22 października 1612 r. armia rosyjska pod dowództwem księcia Pojarsky'ego pomodliwszy się pod ikoną wyzwoliła Moskwę spod Polskiej okupacji. Pojarsky kazał wybudować katedrę Kazańską w miejscu, gdzie dziś znajduje się Plac Czerwony w Moskwie. W 1636 r. ikona została przywieziona do katedry. (Katedra ta została zniszczona przez Bolszewików. Za czasów Gorbaczewa przyzwolono na odbudowę małego kościółka w tymże miejscu – i to było pierwsze zezwolenie na budowę kościoła pod sowieckim reżimem. 6 listopada 1990 Metropolita Alexi pobłogosławił kamień węgielny pod nową bazylikę Matki Boskiej Kazańskiej na Placu Czerwonym.)

    Po zwycięstwie bitwy Cara Piotra Wielkiego z armią króla szwedzkiego Karola XII nad Połtawią w 1709 r. ikona raz jeszcze została uznana za nosicielkę zwycięstw.

    Kiedy Car Piotr przeniósł stolicę z Moskwy do Św. Petersburga w 1710 r. ikona podążyła za nim w 1721 r. Car kazał zrobić kopię ikony

Zachodnia historia ikony

    W jaki sposób ikona wydostała się z Rosji pozostaje tajemnicą. Jedną rzecz wiemy z pewnością. Wiemy, że ikona pojawiła się na aukcji w Polsce po I wojnie światowej.

    Około roku 1950 ikona ponownie ukazała się, tym razem na ścianie angielskiego zamku. Rosyjska hrabina rozpoznała ją jako oryginał, po sposobie, w jaki diamenty i rubiny umieszczone były na ryzie (srebrna lub złota płyta zakrywająca częściowo ikony czczone w Rosji). Rosyjski Metropolita ortodoksyjny Leonty, mieszkający na wygnaniu w Paryżu, został zaproszony do zamku Windsor, żeby zobaczyć ikonę. Oświadczył on, że jest to oryginalna ikona z Kazania.

    Po śmierci brytyjskiego arystokraty, który był właścicielem ikony, została ona sprzedana, żeby opłacić jego podatki. Wtedy powędrowała do Stanów Zjednoczonych. Ikona została wystawiona w pawilonie sowieckim na targach światowych w Nowym Jorku w latach 1964-65. Była ona wraz z „Pietą" Michała Anioła (która znalazła się w pawilonie Stolicy Świętej) najbardziej czczonym obiektem religijnym na targach.

    Na początku 1970 r. ikona została prawie przeznaczona do wystawienia na otwartą aukcję dla osoby oferującej najwyższą stawkę, kiedy to Błękitna Armia Matki Bożej Fatimskiej, z siedzibą w Waszyngtonie w stanie New Jersey, zobowiązała się do wykupienia jej, żeby zwrócić ikonę Rosjanom, kiedy przyrzeczenia Naszej Pani z Fatimy zostaną wypełnione.

    21 lipca 1970 r. po uroczystym obrzędzie w kaplicy objawień w Cova de Iria (Fatima), święta ikona została przeniesiona w procesji do Kaplicy Zwiastowania w Fatimie przez biskupa Leirii, Joao Venancio i biskupa Andrea Kratkoffa, Wizytatora Apostolskiego rosyjskich katolików.

    W lipcu 1981 r. Jose Correa, brazylijski członek Błękitnej Armii zaproponował przekazanie ikony Janowi Pawłowi II, żeby mógł on przywieźć ją z powrotem do Rosji. Papież często wyrażał pragnienie odwiedzin Rosji. Tego lata Correa przedstawił tę ideę światowemu kongresowi Błękitnej Armii, który jednomyślnie ją przyjął.

    Kiedy Ojciec Święty przybył po raz pierwszy do Fatimy 13 maja 1982 r., dokładnie rok po zamachu na jego życie, żeby podziękować Matce Bożej za ocalenie życia, oddał on cześć ikonie z Kazania w kaplicy Bizantyńskiej.  Kiedy 13 maja 1991 r. przybył on do Fatimy po raz drugi w 10-lecie zamachu, święta ikona znajdowała się już w jego apartamentach w Rzymie.

    Eksperci amerykańscy i angielscy poświadczyli już autentyczność ikony w czasie, gdy została ona zakupiona przez Błękitną Armię. Eksperci ci datowali ikonę na XIII wiek i stwierdzili, że była ona namalowana na drewnie w tradycyjnym stylu grecko-bizantyjskim.

    Jeszcze do niedawna Rosjanie, być może nawet głębiej przywiązani do ikony z Kazania od czasu upadku reżimu sowieckiego, wierzyli w to, co im mówiono, że oryginał ikony zaginął. W przeddzień wizyty prezydenta Władimira Putina u Ojca Świętego w czerwcu 2000 r., w nadzwyczajnych okolicznościach Correa otrzymał prawie cztery minuty w czasie ogólnokrajowego wieczornego dziennika telewizyjnego (RTR), żeby wyjaśnić, co się działo z ikoną od 1904 r. Wyraźnie stwierdził, że oryginał znajduje się teraz w apartamentach Papieża. Zakończył on mówiąc, że ideą było, żeby Ojciec Święty, kiedy zostanie zaproszony do odwiedzenia Rosji, mógł przywieźć ikonę ze sobą i zwrócić ją Rosjanom.

    Ojciec Święty chcąc zwrócić ikonę moskiewskiemu Patriarchatowi uznaje, że jest ona duchową własnością rosyjskiego kościoła ortodoksyjnego.

    W rzeczywistości poświęcona ikona nie może być sprzedana. W tym sensie moralnie należy ona do Rosji. Lecz zwrot ikony nie jest zagadnieniem prawnym, jest on głęboko znaczącym gestem miłości i pojednania, proroczym znakiem, który może być objaśniany w świetle orędzia fatimskiego.

    Irina Iłowajskaja Alberti (założycielka paryskiego pisma „Myśl Rosyjska", gazety rosyjskiej emigracji i radia Błagowiest w Moskwie) zapewniała, że Ojciec Święty ma ogromny prestiż w Rosji. Jest on znany i kochany z dwóch głównych powodów: po pierwsze, ponieważ jego poparcie Polaków w ich walce z komunizmem zapoczątkowało uwolnienie całej Europy Wschodniej; Rosjanie są świadomi tego i wdzięczni za to; i po drugie, ponieważ, jak to podkreślają rosyjskie gazety, za każdym razem, kiedy Ojciec Święty mówi o Rosji, robi to z wielką miłością: Ojciec Święty kocha Rosję.

    Orędzie fatimskie w tajemniczy sposób stało się częścią losu ikony z Kazania i odwrotnie: święta ikona jest częścią historią Fatimy.

    Modlitwa w sercach wielu pobożnych Rosjan jest dziś prostą prośbą: niech Matka Boża z Kazania, Matka Rosji, spełni przyrzeczenia z Fatimy w kraju, który kocha. Niech przyniesie do Rosji miłość Ojca Świętego. Przez Jej silne wstawiennictwo, niech my wszyscy, na Wschodzie i na Zachodzie, zostaniemy wyzwoleni od ateizmu we wszelkich jego formach i niech ujrzymy drogę miłości i pojednania.

Marguerite Peeters