Przedstawiamy ostatnią część dokumentu Papieskiej Rady ds. Kultury i Papieskiej Rady ds. Dialogu Międzyreligijnego poświęconego New Age i przedstawionego w Watykanie 3 lutego 2003 r. Jest to kontynuacja z poprzedniego numeru MICHAELA.
Era Wodnika - każda era astrologiczna licząca około 2146 lat przyjmuje nazwę jednego ze znaków zodiaku, ale wielkie dni" cofają się, tak że obecna Era Ryb kończy się i nadchodzi Era Wodnika. Każda era ma swoje energie kosmiczne. Energia Ryb spowodowała erę wojen i konfliktów, a Era Wodnika będzie erą harmonii, sprawiedliwości, pokoju i jedności. Z tego punktu widzenia New Age akceptuje determinizm historyczny. Według niektórych Era Barana była erą judaizmu, Era Ryb jest erą chrześcijaństwa, a Era Wodnika będzie erą religii uniwersalnej.
Ewolucja - w New Age jest czymś więcej niż ewoluowaniem istot żyjących do wyższych form życia. Model fizyczny nakładany jest na dziedzinę psychiczną, tak że siła immanentna, która jest w istotach ludzkich, kieruje je do wyższych form życia duchowego. Istoty ludzkie nie mają pełnej kontroli nad tą siłą, ale ich złe lub dobre działania mogą przyspieszyć lub opóźnić ich postęp. Całe stworzenie, łącznie z ludzkością, kieruje nieuchronnie. do stopienia się z tym, co boskie. Reinkarnacja zajmuje oczywiście bardzo ważne miejsce w tej wizji postępującej ewolucji duchowej, która zaczyna się wraz z narodzinami i trwa po śmierci.
Ezoteryzm - (z greckiego: esoteros - wewnętrzny) - odnosi się na ogół do starożytnego i tajemnego systemu poznania dostępnego tylko grupie wtajemniczonych, którzy nadają sobie miano stróżów prawd ukrytych dla większości ludzi. Proces wtajemniczenia prowadzi ludzi od czysto zewnętrznego i powierzchownego poznania rzeczywistości do prawdy wewnętrznej, a równocześnie budzi ich świadomość na głębszym poziomie. Osoby ludzkie są zapraszane do udania się w tę „podróż wewnętrzną", by odkryć „iskrę Bożą" w sobie. W tym kontekście zbawienie jest równoznaczne z odkryciem własnego ja.
Feng-shui - jest to forma geomancji, a konkretnie chińska metoda tajemna rozszyfrowywania ukrytej obecności pozytywnych lub negatywnych prądów w budynkach lub w innych miejscach na podstawie poznania sił ziemskich i atmosferycznych. „Tak jak ludzkie ciało lub kosmos, tak różne miejsca są przenikane wpływami, których równowaga jest źródłem zdrowia i życia".1
Gnoza - w sensie ogólnym forma nie intelektualnego, ale wizjonerskiego lub mistycznego poznania. Poznanie to powinno być objawione, i istocie ludzkiej może otworzyć drogę do boskiej tajemnicy. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa Ojcowie Kościoła zwalczali gnostycyzm, gdyż przeciwstawiał się wierze. Niektórzy zauważają odrodzenie idei gnostyckich w dużej części myśli New Age i rzeczywiście niektórzy autorzy z nim związani cytują wczesny gnostycyzm. Jednak nacisk, jaki New Age kładzie na monizm, a także na panteizm lub panenteizm, zachęca do używania pojęcia neognostycyzm, aby odróżnić gnozę New Age od starożytnego gnostycyzmu.
Hermetyzm - zbiór praktyk religijnych i spekulacji filozoficznych związanych z pismami noszącymi nazwę Corpus Hermeticum i tekstami aleksandryjskimi przypisywanymi mistykowi Hermesowi Trismegistosowi. Rozpowszechniły się w okresie renesansu, myślano wtedy, że odkrywają doktrynę przedchrześcijańską, ale później ustalono ich pochodzenie na pierwszy wiek ery chrześcijańskiej. Hermetyzm aleksandryjski jest najważniejszym źródłem ezoteryzmu współczesnego, z którym łączy go eklektyzm, odrzucenie dualizmu ontologicznego, uznanie pozytywnego i symbolicznego charakteru wszechświata, idea upadku i późniejszego podniesienia się ludzkości. Spekulacja hermetyczne wzmocniła wiarę w podstawową tradycję starożytną lub philosophia perennis wspólną wszystkim tradycjom religijnym. Wzniosłe formy i ceremonie wokół tego, co magiczne, rozwinęły się właśnie na bazie hermetyzmu renesansowego.
Holizm - kluczowe pojęcie w „nowym paradygmacie", który uznaje, że dostarcza teoretycznych ram, obejmujących całą wizję świata współczesnego człowieka. W kontraście z doświadczeniem coraz większej fragmentaryzacji w nauce i w życiu codziennym „integralność" (wholeness) przedstawia się jako centralne pojęcie metodologiczne i ontologiczne. Ludzkość jest obecna we wszechświecie jako część jednego, żywego organizmu, jako harmonijna sieć dynamicznych relacji. Klasyczne rozróżnienie między podmiotem i przedmiotem, z powodu którego krytykuje się Kartezjusza i Newtona, jest podejmowane przez różnych uczonych jako wyzwanie, dlatego starają się zaproponować pomost między nauką i religią. Ludzkość stanowi część uniwersalnej sieci (ekosystem, rodzina) natury i świata i musi starać się być w harmonii z każdym elementem tego jakby transcendentnego autorytetu. Gdy rozumie się swoją rolę w naturze, w kosmosie, który także jest boski, wtedy rozumie się, że „integralność" i „świętość" są tym samym. Najjaśniejszą artykulacją pojęcia holizmu jest hipoteza „Gai".
Karma (z sanskrytu: Kri - działanie, fakt) - kluczowe pojęcie hinduizmu, dzinizmu i buddyzmu, którego znaczenie zmienia się. W starożytnym okresie wedyjskim odnosiło się do obrzędów, w szczególności do ofiary, przez którą osoba dostępowała szczęśliwości lub szczęścia wiecznego. Gdy pojawił się dzinizm i buddyzm (około sześć wieków przed Chrystusem), karma utracił znaczenie zbawcze drogą wyzwolenia było poznanie atmanu, czyli „siebie". W doktrynie samsara karma stał się nieprzerwanym cyklem ludzkich narodzin i śmierci (hinduizm) lub nowych narodzin (buddyzm). W New Age „prawo karmy" często traktowane jest jako równoważnik moralny ewolucji kosmicznej. Karma nie ma więc już nic wspólnego ze złem lub cierpieniem (są one iluzjami, których doświadczamy jako części „gry kosmicznej"), jest powszechnym prawem przyczyny i skutku oraz stanowi część tendencji współzależnego wszechświata do poruszania się w kierunku równowagi moralnej.
Kryształy - uważa się, że wibrują na określonych częstotliwościach. Są więc używane do autotransformacji, w różnych terapiach i w medytacji, w wizualizacji, w „podróżach gwiezdnych", bądź jako amulety. Dla patrzącego z zewnątrz nie mają mocy wewnętrznej, są po prostu piękne.
Mistycyzm - mistycyzm New Age zwraca się raczej do ja niż do nawiązania komunii z Bogiem, który jest „całkowicie inny". Jest stopieniem się ze światem, definitywnym zlikwidowaniem jednostki w jedności całości. Doświadczenie ja jest doświadczeniem tego, co boskie - patrzy się w siebie w celu odkrycia autentycznej mądrości, kreatywności I mocy.
Monizm - doktryna metafizyczna, według której różnice między bytami są iluzoryczne. Istnieje jeden byt uniwersalny, który stanowi część każdej rzeczy i każdej osoby. Biorąc pod uwagę, że monizm prezentowany przez New Age obejmuje ideę, że rzeczywistość jest zasadniczo duchowa, chodzi o współczesną formę panteizmu (niekiedy także bezpośrednie odrzucenie materializmu, a w szczególności marksizmu). Jego dążenie do zlikwidowania wszelkiego dualizmu nie zostawia miejsca dla transcendentnego Boga, a więc każda rzecz jest Bogiem. Kolejny problem dla chrześcijaństwa wyłania się wtedy, gdy stawia się kwestię początków zła. C. G. Jung widzi zło jako „obszar cienia" Boga, który dla klasycznego teizmu jest tylko dobrem.
Muzyka New Age - jest dobrze funkcjonującym przemysłem. Muzyka ta jest często rekomendowana jako narzędzie do osiągnięcia harmonii z sobą i ze światem; część z niej jest „celtycka" lub druidyczna. Niektórzy kompozytorzy New Age utrzymują, że ich muzyka buduje pomosty między tym, co świadome, i tym, co nieświadome, ale prawdopodobnie następuje to wtedy, gdy - oprócz melodii ma miejsce rytmiczne i medytacyjne powtarzanie kluczowych fraz. Równolegle z innymi elementami zjawiska New Age część tej muzyki ma na celu włączenie jeszcze większej liczby osób do ruchu, ale zasadniczo jest to tylko kwestia komercyjna lub artystyczna.
Myślenie pozytywne - przekonanie, że jednostki mają zdolności do zmieniania fizycznej rzeczywistości lub okoliczności zewnętrznych, modyfikując swoją postawę mentalną, myśląc w sposób pozytywny i konstruktywny. Niekiedy chodzi o uświadomienie sobie wierzeń utrzymywanych na poziomie nieświadomym, które determinują naszą sytuację życiową. Myślący pozytywnie oczekują, że ich postawa przyniesie im dobre zdrowie i pełnię, często pomyślność, a nawet nieśmiertelność.
Neopogaństwo - określenie często odrzucane przez tych, którym zostaje przypisane, odnosi się do kierunku, który biegnie równolegle do New Age i z nim współpracuje. Na wielkiej fali reakcji na religie tradycyjne, szczególnie na dziedzictwo judeochrześcijańskie Zachodu, wielu ludzi zwróciło się do starożytnych religii rodzimych, tradycyjnych i pogańskich. Cokolwiek poprzedzałoby w czasie chrześcijaństwo, jest uważane za autentycznie bliższe krajowi lub narodowi, nieskażoną formę religii naturalnej, będącej w kontakcie z siłami natury; często ma charakter matriarchalny, magiczny i szamański. Ludzkość będzie zdrowsza, jeśli powróci do naturalnego cyklu świąt (rolniczych) i do ogólnej afirmacji życia. Niektóre religie „neopogańskie" są nowszymi konstrukcjami, których autentyczna relacja z formami pierwotnymi jest dyskusyjna, przede wszystkim gdy są zdominowane przez współczesne elementy ideologiczne, takie jak: ekologia, feminizm lub - w niektórych wypadkach - mity czystości rasowej.
New Thought - ruch religijny założony w XIX wieku w Stanach Zjednoczonych. Wywodzi się z idealizmu, był jego popularną formą. Bóg jest całkowicie dobry i zło jest tylko iluzją. Podstawową rzeczywistością jest myśl. Ponieważ myśl stanowi przyczynę wydarzenia w życiu każdego, trzeba wziąć ostateczną odpowiedzialność za każdy aspekt swojej kondycji.
Obupłciowość (androginia) - nie jest obojnactwem (hermafrodytyzm), to znaczy równoczesną obecnością fizycznych cech charakterystycznych dla obydwu płci, ale świadomością obecności w każdej jednostce elementów męskich i kobiecych. Jest zrównoważonym stanem harmonii wewnętrznej między animus i anima. W New Age stan ten jest produktem nowej świadomości tego podwójnego sposobu bycia i egzystencji, charakterystycznego dla każdego mężczyzny i każdej kobiety. Im bardziej się rozpowszechni, tym bardziej przyczyni się do przekształcenia relacji międzyosobowych.
Okultyzm - poznanie okultystyczne (zakryte) oraz zakryte siły myśli i natury, które stanowią podstawę wierzeń i praktyk związanych z domniemaną tajemniczą „filozofia wieczną" wywodzącą się ze starożytnej greckiej magii i alchemii - z jednej strony, i z mistycyzmu żydowskiego - z drugiej. Te elementy pozostają ukryte przez tajemniczy kodeks nałożony na wtajemniczonych, połączonych w grupy lub stowarzyszenia strzegące tego poznania i tych technik. W XIX wieku spirytyzm i Towarzystwo Teozoficzne wprowadziły nowe formy okultyzmu, które potem wpłynęły na różne prą dy w New Age.
Panteizm - (z greckiego: pan - wszystko i theos - Bog) - wiara w to, że wszystko jest Bogiem lub niekiedy - że wszystko jest w Bogu i że Bóg jest we wszystkim (panenteizm). Każdy element wszechświata jest boski i boskość jest tak samo obecna we wszystkich rzeczach. Ta wizja nie zostawia miejsca dla Boga jako odrębnego bytu, tak jak go rozumie teizm klasyczny.
Parapsychologia - zajmuje się takimi rzeczami, jak: postrzeganie pozazmysłowe, telepatia, telekineza, uzdrowienie psychiczne i komunikacja z duchami za pośrednictwem mediów i channelingu. Mimo ostrej krytyki uczonych parapsychologia umacnia się coraz bardziej i bardzo dobrze pasuje do idei, rozpowszechnionej w niektórych kręgach New Age, że istoty ludzkie mają nadzwyczajne zdolności psychiczne, ale często nierozwinięte.
Psychologia głębi - szkoła psychologiczna założona przez C. G. Junga, ucznia Freuda. Jung uznał, że religia i kwestie duchowe są ważne dla zdrowia i integralności osoby ludzkiej. Interpretacja snów i analiza archetypów są kluczowymi elementami jego metody. Archetypy są formami należącymi do struktury odziedziczonej przez psyche ludzką. Jawią się jako powracające motywy lub obrazy w snach, fantazjach, mitach i bajkach.
Rebirthing - na początku lat siedemdziesiątych Leonard Orr opisał rebirthing jako proces, przez który osoba może identyfikować i izolować nierozwiązane obszary swojej świadomości, będące źródłem obecnych jej problemów.
Reinkarnacja - w New Age jest związana z pojęciem ewolucji dążącej do przebóstwienia. W przeciwieństwie do religii hinduskich lub religii z nich się wywodzących New Age widzi reinkarnację jako postęp duszy indywidualnej w kierunku stanu doskonałego. Tym, co podlega reinkarnacji, jest to, co niematerialne lub duchowe; mówiąc ściślej, to świadomość, tak iskierka energii obecnej w jednostce, która ma udział w energii kosmicznej lub „chrystycznej". Śmierć nie jest niczym innym niż przejściem duszy z jednego do drugiego ciała.
Rozszerzanie świadomości - jeśli kosmos jest nieprzerwanym łańcuchem bytu, to wszystkie poziomy istnienia: minerałowy, wegetacyjny, zwierzęcy, ludzki, kosmiczny i boski są współzależne. Istoty ludzkie stają się świadome swojego miejsca w tej holistycznej wizji globalnej rzeczywistości, rozszerzając swoją świadomość poza swoje normalne granice. New Age daje do dyspozycji bardzo wielką różnorodność technik, aby pomóc osobom w osiągnięciu wyższego poziomu postrzegania rzeczywistości - sposób przekroczenia podziału między podmiotami i przedmiotami w procesie poznawczym, prowadzący do całkowitego stopienia się z tym, co normalna i niższa świadomość uważa za rzeczywistości rozdzielone i rozróżnione.
Różokrzyżowcy - są to zachodnie grupy okultystyczne, które zajmują się alchemia, astrologią, teozofią i kabalistyczną interpretacją Biblii. Rosicrucian Fellowship (Stowarzyszenie Różokrzyżowców) przyczyniło sie do powrotu astrologii w XX wieku, a Starożytny i Mistyczny Zakon Różokrzyżowców zyskał sławę z tego powodu, że zdołał zmaterializować mentalne obrazy zdrowia, bogactwa i szczęścia.
Ruch Potencjału Ludzkiego - od powstania (Esalen, Kalifornia lata sześćdziesiąte) ruch ten rozwinął sieć grup pracujących nad wyzwoleniem ludzkiej, wrodzonej zdolności kreatywnej poprzez samo-realizację. Z bardzo banalnych powodów ekonomicznych coraz większa liczba stowarzyszeń w programach uczących kierowania przedsiębiorstwami odwołuje się do różnych technik przemiany osobowej. Technologie Transpersonalne, Ruch na rzecz Duchowej Świadomości Wewnętrznej, Rozwój Organizacyjny i Transformacja Organizacyjna są przedstawiane jako stowarzyszenia niereligijne, ale w rzeczywistości ludzie w nich zatrudnieni mogą zostać poddani „duchowości" alienującej, w sytuacji, gdy wyłaniają się problemy dotyczące wolności osobistej. Zachodzą ewidentne związki między duchowością wschodnią i psychoterapią, podczas gdy psychologia jungowska i Ruch Potencjału Ludzkiego wywierają znaczący wpływ na szamanizm i na „zrekonstruowanie" takich form pogaństwa, jak druidyzm i wicca. Na ogół „wzrost osobowy" można zrozumieć jako formę zbawienia religijnego" w ruchu New Age - wyzwolenie od cierpienia i słabości ludzkiej będzie możliwe dzięki rozwojowi potencjału ludzkiego, który jest efektem coraz lepszego kontaktu z naszą boskością wewnętrzną2.
Spirytyzm - nawet jeśli nie zawsze dąży do kontaktowania się z duchami zmarłych, spirytyzm XIX wieku jest jednym z tych kierunków, które znalazły się w New Age. Rozwinął się na gruncie idei Swedenborga i Mesmera oraz stała się nowym typem religii. Madame Bławatska była medium i w ten sposób spirytyzm wywarł wielki wpływ na Towarzystwo Teozoficzne, chociaż kładzie się nacisk na kontakt z istotami z raczej odległej przeszłości niż osobami zmarłymi niedawno. Allan Kardec bardzo przyczynił się do rozpowszechnienia spirytyzmu w religiach afro-brazylijskich. Także w niektórych japońskich nowych ruchach religijnych istnieją składniki spirytystyczne.
Szamanizm - praktyki i wierzenia związane z komunikowaniem się z duchami natury i z duchami zmarłych dzięki opętaniu rytualnemu (przez duchy) szamana, który funkcjonuje jako medium. Odniósł sukces w kręgach New Age, ponieważ podkreśla harmonię z siłami natury. Odpowiada także wyobrażeniom romantycznym o rodzimych religiach i ich zażyłości z ziemią i naturą.
Świadomość planetarna - wizja świata, która rozwinęła się w latach osiemdziesiątych, kładąca nacisk raczej na wierność wspólnocie ludzkiej niż narodom, plemionom czy innym instytucjonalnym grupom społecznym. Może być uważana za dziedzictwo ruchów z pierwszych lat XX wieku, które postulowały rząd światowy. Świadomość jedności ludzkości dobrze wpisuje się w hipotezę Gai.
Teozofia - pojęcie starożytne, które pierwotnie wykazywało pewne cechy mistycyzmu. Jest związana z gnostycyzmem greckim i neoplatonizmem. Mistrzem Eckhartem, Mikołajem z Kuzy i Jakubem Böhme. Nowy nacisk na to pojęcie położyło Towarzystwo Teozoficzne, założone przez Helenę Bławatską i innych w 1875 r. Mistycyzm teozoficzny skłania się ku monizmowi, podkreślając istotną jedność elementów duchowych i materialnych we wszechświecie. Szuka także ukrytych sił, które umożliwiają współdziałanie materii i ducha, tutaj oferując odkupienie mistyczne lub oświecenie.
Transcendentalizm - dziewiętnastowieczny ruch pisarzy i myślicieli z New England, którzy podzielali idealistyczne wierzenia w istotną jedność stworzenia, we wrodzoną dobroć osoby ludzkiej i w wyższość intuicji nad logiką i nad doświadczeniem, ze względu na objawienie głębszych prawd. Jego głównym przedstawicielem jest Ralph Waldo Emerson, który oddalił się od ortodoksyjnego chrześcijaństwa, przeszedł przez unitaryzm, a w końcu zaangażował się nowy mistycyzm, który laczył idee zaczerpnięte z hinduizmu i idee amerykańskie, takie jak: indywidualizm, odpowiedzialność osobista i potrzeba odniesienia sukcesu.
Wielkie Białe Bractwo - Madame Blawatska utrzymywała, że jest w kontakcie z mahatma, czyli nauczycielami, wzniosłymi istotami, które razem tworzą Wielkie Białe Bractwo. Uważała ich za przewodników ewolucji rasy ludzkiej i Towarzystwa Teozoficznego.
Wicca - skrócona forma angielskiego witchcraft (guślarstwo), określająca neopogański powrót do niektórych elementów magii obrzędowej. Określenie zostało użyte po raz pierwszy w 1939 r. przez Geralda Gardnera, który zaczerpnął je z niektórych tekstów akademickich, według których guślarstwo europejskie było starożytną religią naturalną prześladowaną przez chrześcijan. Idea nazywana the Craft w latach sześćdziesiątych szybko rozpowszechniła się w Stanach Zjednoczonych, gdzie została powiązana z „duchowością kobiet".
Wtajemniczenie - w etnologii religijnej jest to wędrówka poznawcza i/lub doświadczalna, w czasie której jednostka jest włączana - albo sama, albo jako członek grupy poprzez szczególne obrzędy do wspólnoty religijnej, stowarzyszenia tajemnego (na przykład do masonerii) lub do stowarzyszenia o charakterze tajemnym (magicznym, ezoteryczno-okultystycznym, teozoficznym itd.).
Esalen - wspólnota założona w 1962 r. nad Big Sur, w Kalifornii, przez Michaela Murphy'ego i Richarda Price'a, której głównym celem było osiągnięcie samo-realizacji przez nudyzm, wizje i medycynę naturalną. Stało się jednym z najważniejszych ośrodków Ruchu Potencjału Ludzkiego i rozpowszechniło idee medycyny holistycznej na świat wychowania, polityki i ekonomii. Uczyniono to za pośrednictwem wykładów z religioznawstwa porównawczego, mitologii, mistycyzmu, medytacji, psychoterapii, rozszerzania świadomości itd. Razem z Findhorn jest uważane za miejsce o podstawowym znaczeniu dla rozwoju świadomości związanej z Wodnikiem. Instytut rosyjsko-amerykański w Esalen współpracował z przedstawicielami rosyjskimi nad planem promocji zdrowia.
Findhorn - ta rolnicza wspólnota holistyczna, utworzona przez Petera i Eileen Caddy, uzyskała intensywny wzrost roślin za pomocą niezwykłych metod. „Założenie wspólnoty w Findhorn, w Szkocji, w 1965 r. było kamieniem milowym ruchu, który określa się mianem New Age. Rzeczywiście, Findhorn wcielało jego zasadnicze ideały przekształcenia. Poszukiwanie świadomości uniwersalnej, osiągnięcie harmonii z naturą, idea świata przemienionego i praktyka channellingu, a więc wszyskie znaki wyróżniające ruch New Age, były obecne w Findhorn począwszy od jego założenia. Sukces tej wspólnoty przekształcił ją we wzór i/albo źródło inspiracji dla innych grup, takich jak: Alternatives w Londynie, Esalen nad Big Sur, w Kalifornii, Open Center and Omega Institute w Nowym Jorku" 3.
Góra Prawdy - wspólnota utopijna w pobliżu Ascona, w Szwajcarii. Już od początku XIX wieku stanowiła miejsce spotkania dla europejskich i amerykańskich przedstawicieli kontrkultury w dziedzinie polityki, psychologii, sztuki i ekologii. Od 1933 r. miały tam miejsce coroczne konferencje pisma „Eranos", łącząc wielkich luminarzy New Age. Roczniki pisma ujawniają intencje utworzenia zintegrowanej religii światowej. Bardzo interesujące byłoby przejrzenie listy tych, którzy zjawili się w ciągu lat na Górze Prawdy.
Na tym kończymy druk dokumentu Papieskiej Rady ds. Kultury i Papieskiej Rady ds. Dialogu Międzyreligijnego pt. Jezus Chrystus Dawcą Wody Żywej. W następnym numerze opublikujemy wypowiedzi kardynała Paula Pouparda i biskupa Michaela Louisa Fitzgeralda załączone jako aneks do powyższego dokumentu.
1 J. Gernet, cyt. za: J.-P. Vernant i in., Divination et Rationalité, Paris 1974, s. 55.
2 Jeśli chodzi o krótki, ale jasny wykład na temat Ruchu Potencjału Ludzkiego, por. E. Puttick, Personal Development: the Spiritualisation and Secularisation of the Human Potential Movement, w: S. Sutcliffe i M. Bowman (red.), Beyond New Age, Edinburgh University Press, Edinburgh 2000, s. 201-219.
3 Por. J. Saliba, Christian Response to the New Age Movement. A Critical Assessment, London 1999, s. 1.
