Karta praw rodziny przedłożona przez Stolicę Apostolską wszystkim rządom i ludziom na świecie

Wstęp

    Karta Praw Rodziny ma swój początek w proś­bie, sformułowanej przez Synod Biskupów, który miał miejsce w Rzymie w 1980 r., na temat „Roli ro­dziny chrześcijańskiej we współczesnym świe­cie". Jego Świątobliwość papież Jan Paweł II w adhortacji apostolskiej Familiaris Consortio (nr 46) zastosował się do życzenia Synodu i zobowią­zał Stolicę Apostolską do przygotowania Karty Praw Rodziny w celu zaprezentowania jej odpo­wiednim władzom.

    Ważne jest właściwe zrozumienie natury i stylu Karty tu prezentowanej. Dokument nie wyja­śnia dogmatycznej czy moralnej teologii małżeń­stwa i rodziny, chociaż odzwierciedla myślenie Kościoła w tej sprawie. Nie jest także kodeksem zasad postępowania dla ludzi i instytucji, związa­nych z tym zagadnieniem. Karta różni się także od zwykłych deklaracji teoretycznych zasad dotyczą­cych rodziny. Koncentruje się ona raczej na zapre­zentowaniu wszystkim współczesnym, czy to chrześcijanom, czy też nie, formuły – tak komplet­nej i uporządkowanej, jak to tylko możliwe – fun­damentalnych praw, które są wrodzone tej natural­nej i uniwersalnej społeczności, jaką jest rodzina.

    Prawa sformułowane w Karcie istnieją w świa­domości osoby ludzkiej i w powszechnych warto­ściach całej ludzkości. Wizja chrześcijańska jest obecna w Karcie, jako światło objawienia Bożego, które oświeca naturalną rzeczywistość rodziny. Prawa te pochodzą, w ostatecznej analizie, z tego prawa, które jest wpisane przez Stwórcę w serce każdego człowieka. Wzywa się społeczeństwo do obrony tych praw przeciwko wszystkim ich po­gwałce­niom i do szanowania i popierania ich w całej ich za­wartości.

    Prawa, które są proponowane trzeba rozumieć w związku ze specyficznym charakterem Karty. W niektórych wypadkach przypominają one praw­dziwe i właściwe odniesienia do obowiązujących norm prawnych; w innych wypadkach wyrażają podstawowe postulaty i zasady, które należy wprowadzić do prawodawstwa i do rozwoju poli­tyki rodzinnej. We wszystkich wypadkach są one proroczym we­zwaniem na rzecz instytucji rodziny, która musi być szanowana i broniona przeciwko wszel­kiej uzurpacji.

    Prawie wszystkie te prawa można już odnaleźć w innych dokumentach, zarówno Kościoła, jak i społeczności międzynarodowej. Obecna Karta jest próbą dopracowania tych praw w celu bardziej ja­snego ich zdefinio­wania i połączenia ich razem w organiczną, uporządkowaną i usystematyzowaną całość. W aneksie do tekstu wykazane są źródła i odniesienia, z których wzięto niektóre sformuło­wania.

    Karta Praw Rodziny została zaprezentowana przez Stolicę Apostolską, centralny i nadrzędny organ kościoła katolickiego. Dokument jest wzbo­gacony przez obserwacje i sugestie otrzymywane w odpowiedzi na szeroką konsultację Konferencji Biskupów całego Kościoła, jak również ekspertów w tej sprawie, pochodzących z różnych kultu­r.

    Karta jest adresowana głównie do rządów. Po­twierdzając, dla dobra społeczeństwa, powszechną świa­domość zasadniczych praw rodziny, Karta oferuje wszystkim, którzy dzielą odpowiedzial­ność za dobro wspólne, model i punkt odniesienia w tworzeniu prawodawstwa i polityki ro­dzinnej i przewodnik dla programów działania.

    Jednocześnie Stolica Apostolska z pełnym za­ufaniem proponuje wzięcie pod uwagę tego doku­mentu przez międzyrządowe organizacje między­narodowe, które w swojej kompetencji i trosce o obronę i promowanie praw człowieka, nie mogą ignorować lub zezwa­lać na gwałcenie fundamen­talnych praw ro­dziny.

    Karta jest skierowana także do rodzin: koncen­truje się na pobudzeniu wśród rodzin świadomości niezastąpionej roli i pozycji rodziny; życzy ro­dzi­nom inspiracji do łączenia się w obronie i pro­mo­waniu ich praw; zachęca rodziny do wypełnia­nia swoich obowiązków w taki sposób, żeby rola ro­dziny stała się wyraźniej doceniana i uznawana w dzisiejszym świcie.

    Karta jest w końcu skierowana do wszystkich mężczyzn i kobiet, a szczególnie do chrześcijan, żeby starali się uczynić wszystko, co możliwe w celu upewnienia się, że prawa rodziny są chro­nione i że instytucja rodziny jest wzmacniana dla dobra całego rodzaju ludzkiego, dzisiaj i w przy­szłości.

    Stolica Apostolska prezentując tę Kartę, której pragnęli reprezentanci Episkopatu Światowego, wzywa szczególnie wszystkich członków Kościoła i jego instytucji, żeby byli świadkami chrześcijań­skiego przekonania, co do niezastąpionej misji ro­dziny i żeby upewnili się, że rodziny i rodzice otrzymują niezbędne wsparcie i zachętę do wypeł­niania swo­jego zadania, danego im przez Boga.

KARTA PRAW RODZINY

Preambuła

    Zważywszy, że:

    A.    Prawa osoby – choćby wyrażane w po­staci praw jednostki – mają fundamentalny wymiar społeczny, który znajduje wrodzone i żywotne wyrażenie w rodzinie;

    B.    Rodzina opiera się na małżeństwie, owym intymnym związku życiowym uzupeł­niania się pomiędzy mężczyzną i kobietą, który podlega ustanowieniu w swobodnie za­wartej i publicznie wyrażonej więzi matrymo­nialnej, a który otwiera się na przekazywanie życia;

     C.    Małżeństwo stanowi instytucję natu­ralną, której w sposób wyłączny powierzona jest misja przekazywania życia;

     D.    Rodzina – jako społeczność naturalna – istnieje wcześniej od Państwa i jakiejkolwiek innej wspólnoty, posiada też przyrodzone prawa, które są niezbywalne;

     E.    Rodzina stanowi – będąc czymś o wiele więcej niż tylko komórką prawną, spo­łeczną i gospodarczą – wspólnotę miłości i so­lidarności, która jako jedyna jest przystoso­wana do nauczania oraz przekazywania warto­ści kulturalnych, estetycznych, społecznych, duchowych i religijnych, istotnych dla roz­woju i dla dobrobytu jej własnych członków oraz społeczeństwa;

     F.    Rodzina stanowi miejsce, w którym różne pokolenia łączą się i wspomagają wza­jemnie dla potrzeb wzrastania w ludzkiej mą­drości oraz dla harmonizowania praw jedno­stek z innymi wymaganiami życia społecz­nego;

    G.    Rodzina i społeczeństwo, które są wza­jemnie złączone żywotnymi i organicznymi więziami, spełniają funkcje komplementarne w obronie i postępie dobra każdej osoby oraz ludzkości;

    H.    Doświadczenie różnych kultur na prze­strzeni historii wykazało potrzebę uznania i obrony instytucji rodziny przez społeczeń­stwo;

    I.    Społeczeństwo, a w sposób szczególny Pań­stwo i organizacje międzynarodowe, muszą chronić ro­dzinę środkami o charakterze politycznym, gospodar­czym, społecznym i prawnym, które mają na celu kon­solidowanie jedności i stabilności rodziny, tak by mogła ona wypełnić swą specyficzną funkcję;

    J.    Prawa, fundamentalne potrzeby, dobro i wartości rodziny – choćby nawet były w nie­których przypadkach w coraz większym stop­niu zabezpieczane – często są ignorowane, a nierzadko podważane za pośrednictwem ustaw, instytucji oraz programów społeczno-gospodarczych;

    K.    Wiele rodzin zmuszonych jest do życia w sytuacji ubóstwa, która uniemożliwia im godne odgrywanie ich roli;

    L.    Kościół Katolicki – świadom tego, że dobro osoby, społeczeństwa i samego Ko­ścioła realizuje się za pośrednictwem rodziny – zaw­sze służył swej misji głoszenia wszyst­kim planu Bożego, wpisanego w naturę ludzką, a dotyczącego małżeństwa i rodziny, by wspie­rać obie te instytucje i bronić je przed ciosami wszystkich tych, którzy je atakują;

    M.    Celebrowany w 1980 roku Synod Bi­skupów wyraźnie zalecił, by Karta Praw Ro­dziny została opracowana i rozesłana do wszystkich zainteresowanych;

    N.    Stolica Apostolska – po skonsultowa­niu z Konferencją Biskupów – przedstawia ni­niejszym tę Kartę Praw Rodziny i wzywa Państwa, organizacje międzyna­ro­dowe, jak również wszystkie zainteresowane instytu­cje i osoby do wsparcia poszanowania tych praw oraz do zapewnienia ich skutecz­nego uznania i przestrzegania.

Artykuł 1

Wszystkie osoby mają prawo do swobod­nego wyboru swego stanu życia, a zatem za­warcie małżeństwa i założenia rodziny, bądź pozostania samotnymi.

a)    Każdy mężczyzna i każda kobieta, po osiągnięciu wieku zdolności małżeństwa i dysponując konieczną zdolnością, ma prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, bez jakiejkolwiek dyskryminacji; prawne ograniczenia w korzystaniu z tego prawa – o charakterze ogólnym lub czasowym – mogą być wprowadzone jedynie wtedy, gdy są one wymagane przez poważne i obiektywne wy­mogi samej instytucji małżeństwa oraz jej zna­czenie społeczne i publiczne; we wszyst­kich przypadkach muszą one szanować god­ność i podstawowe prawa osoby.

b)    Osoby, które pragną zawrzeć małżeń­stwo i założyć rodzinę, mają prawo do ocze­kiwania od społeczeństwa warunków moral­nych, edukacyjnych, społecznych i gospodar­czych, które umożliwią im korzystanie z ich prawa do zawarcia małżeństwa z pełną doj­rzałością i odpowiedzialnością.

c)    Władze publiczne winny podtrzymy­wać instytucjonalną wartość małżeństwa; sy­tuacji związków pozamałżeńskich nie po­winno się umiejscawiać na tym samym po­ziomie z należycie zawartym małżeństwem.

Artykuł 2

Małżeństwo nie może być zawarte inaczej, jak tylko w drodze należycie wyrażonej, swo­bodnej i pełnej zgody małżonków.

a)    Z należytym poszanowaniem charakte­rystycznej dla niektórych kultur roli rodzin w ukierunkowaniu decyzji ich dzieci, należy uni­kać wszelkiej presji, która mogłaby stać na przeszkodzie wyborowi określonej osoby jako małżonka.

b)    Przyszli małżonkowie mają prawo do swej wolności religijnej. Zatem, nakładanie – w charakterze warunku wstępnego małżeństwa – wyrzeczenia się wiary lub jej wyznawania, co jest sprzeczne z sumieniem, stanowi naru­szenie tego prawa.

c)    Małżonkowie – w naturalnej komple­mentarności, jaka istnieje pomiędzy mężczy­zną a kobietą – korzystają z tej samej godności oraz równych praw dotyczących małżeństwa.

Artykuł 3

    Małżonkowie mają niezbywalne prawo za­łożenia rodziny oraz decydowania, co do czasu i liczby dzieci, które mają się narodzić, w pełni uwzględniając swe obowiązki wobec samych siebie, wobec dzieci już narodzonych, wobec rodziny i społeczeństwa, w słusznej hierarchii wartości i zgodnie z obiektywnym porządkiem moralnym, który wyklucza od­woływanie się do antykoncepcji, sterylizacji oraz aborcji.

    a)    Działania władz publicznych oraz orga­nizacji prywatnych, które w jakikolwiek sposób próbują ograniczyć swobodę małżon­ków w zakresie decydowania o ich dzieciach, stanowią poważne przestępstwo przeciwko godności ludzkiej i sprawiedliwości.

    b)    Pomoc gospodarcza w stosunkach mię­dzynarodowych mająca służyć postępowi lu­dów nie może być uzależniana od akceptacji programów antykoncepcji, sterylizacji lub aborcji.

     c)    Rodzina ma prawo do pomocy społe­czeństwa w zakresie posiadania i wychowy­wania dzieci. Związki małżeńskie, które mają liczną rodzinę, mają prawo do adekwatnej po­mocy i nie mogą podlegać dyskryminacji.

Artykuł 4

Życie ludzkie musi być szanowane i ab­so­lutnie chronione od chwili poczęcia.

a)    Aborcja stanowi bezpośrednie narusze­nie fundamentalnego prawa istoty ludzkiej do życia.

b)    Poszanowanie godności istoty ludzkiej wyklucza wszelką manipulację eksperymen­talną lub eksploatację embrionu ludzkiego.

c)    Wszelkie interwencje w dziedzictwo ge­netyczne osoby ludzkiej, które nie mają na celu skorygowania anomalii, stanowią naru­szenie prawa do integralności cielesnej i prze­czą dobru rodziny.

d)    Dzieci – zarówno przed, jak i po uro­dze­niu – mają prawo do szczególnej ochrony i pomocy, podobnie jak ich matki w czasie ciąży i w rozsądnym okresie po urodzeniu dziecka.

e) Wszystkie dzieci – czy to zrodzone w małżeństwie, czy poza nim – korzystają z ta­kiego samego prawa do ochrony społecznej, mającej na względzie ich integralny rozwój osobisty.

f)    Sieroty lub dzieci, które pozbawione są pomocy swych rodziców lub opiekunów, mu­szą otrzymywać ze strony społeczeństwa ochronę szczególną. Państwo – jeśli chodzi o opiekę zastępczą oraz adopcję – musi zapew­nić ustawodawstwo, które wspiera dogodne rodziny w zakresie przyjmowania do ich domu dzieci potrzebujących opieki stałej lub czaso­wej. Jednocześnie ustawodawstwo takie musi szanować naturalne prawa rodziców.

g)    Dzieci, które są niepełnosprawne, mają prawo do znalezienia w domu i w szkole śro­dowiska dogodnego dla ich rozwoju ludz­kiego.

Artykuł 5

    Jako ci, którzy przekazali życie swym dzie­ciom, rodzice mają pierwotne, pierwszo­rzędne i niezbywalne prawo do ich wychowa­nia; muszą oni być zatem uznani w charakte­rze pierwszych i najwyższych wychowawców swoich dzieci.

    a)    Rodzice mają prawo do wychowania swoich dzieci zgodnie ze swoimi przekona­niami moralnymi i religijnymi, mając na względzie tradycje kulturalne rodziny, które służą dobru i godności dziecka; powinni oni zatem otrzymywać od społeczeństwa nie­zbędną pomoc w zakresie właściwego wypeł­niania ich roli wychowawczej.

    b) Rodzice mają prawo do swobodnego wy­boru szkół lub innych środków koniecz­nych dla wychowania ich dzieci z uwzględ­nie­niem ich przekonań. Władze publiczne mu­szą za­pewnić, by subsydia publiczne były roz­dzie­lana tak, by rodzice dysponowali rzeczy­wistą swobodą korzystania z tego prawa, bez pono­szenia niesłusznych ciężarów. Rodziców nie powinny obarczać – bezpośrednio czy po­śred­nio – dodatkowe ciężary, które negowa­łyby lub niesłusznie ograniczały korzystanie z tej wolności.

c)    Rodzice mają prawo do zapewnienia, by ich dzieci nie były zmuszane do uczęszcza­nia na zajęcia, które nie są zgodne z ich wła­snymi przekonaniami moralnymi i religijnymi. W szczególności, edukacja seksualna stanowi podstawowe prawo rodziców i zawsze musi być urzeczywistniana pod ich ścisłym nadzo­rem, czy to w domu, czy w ośrodkach eduka­cyjnych wybranych i nadzorowanych przez rodziców.

d) Prawa rodziców podlegają naruszeniu, gdy Państwo narzuca przymusowy system edukacyjny, który wyklucza jakąkolwiek for­mację religijną.

e) Pierwszorzędne prawo rodziców do wy­chowania swoich dzieci musi być podtrzymy­wane we wszelkich formach współdziałania pomiędzy rodzicami, nauczycielami i wła­dzami szkolnymi, w szczególności w formach partycypacji zapewniających obywatelom głos co do formułowania i urzeczywistniania poli­tyki edukacyjnej.

f) Rodzina ma prawo do oczekiwania, że środki społecznej komunikacji będą stanowić pozytywne instrumenty podbudowywania społeczeństwa oraz umacniania fundamental­nych wartości rodziny. Rodzina ma jednocze­śnie prawo do adekwatnej ochrony – zwłasz­cza jeśli chodzi o jej najmłodszych członków – przed negatywnymi wpływami i nadużyciami masmediów.

Artykuł 6

    Rodzina ma prawo do istnienia i rozwija­nia się jako rodzina.

    a)    Władze publiczne muszą szanować i wspierać godność, zgodną z prawem niezależ­ność, prywatność, integralność i stabilność każdej rodziny.

    b)    Rozwód godzi w samą instytucję mał­żeństwa oraz rodziny.

    c)    Poszerzony system rodzinny – tam, gdzie takowy istnieje – winien cieszyć się sza­cunkiem i korzystać z pomocy w lepszym spełnianiu jego tradycyjnej roli solidarności i pomocy wzajemnej, przy jednoczesnym po­szanowaniu praw rdzennej rodziny oraz god­ności osobistej każdego członka.

Artykuł 7

Każda rodzina ma prawo do swobodnego życia swym własnym domowym życiem reli­gijnym pod kierunkiem rodziców, jak również prawo do publicznego wyznawania i propa­go­wania swej wiary, do uczestnictwa w nabo­żeń­stwach publicznych oraz w swobodnie wy­bra­nych programach nauczania religijnego, bez doznawania dyskryminacji.

Artykuł 8

    Rodzina ma prawo do wypełniania swej specyficznej funkcji społecznej i politycznej w kształtowaniu społeczeństwa.

    a)    Rodziny mają prawo do tworzenia sto­warzyszeń z innymi rodzinami i instytucjami dla właściwego i skutecznego wypełniania roli rodziny, jak również dla ochrony praw, wspie­rania dobra oraz reprezentowania interesów rodziny.

    b)    Należy – w wymiarze gospodarczym, społecznym, prawnym i kulturalnym – uznać rolę przynależną rodzinom oraz stowarzysze­niom rodzinnym w zakresie planowania oraz rozwoju programów, które dotyczą życia ro­dzinnego.

Artykuł 9

Rodziny mają prawo do dysponowania możliwością oparcia się na adekwatnej poli­tyce rodzinnej ze strony władz publicznych w dziedzinie prawnej, gospodarczej, społecznej i fiskalnej, bez jakiejkolwiek dyskryminacji.

a)    Rodziny mają prawo do warunków go­spodarczych, które zapewniałyby im standard życia stosowny do ich godności i pełnego roz­woju. Nie powinno się im przeszkadzać w na­bywaniu i utrzymywaniu mienia prywat­nego, które służyłoby na korzyść stabilnego życia rodzinnego; ustawy dotyczące dziedzi­czenia lub przekazywania własności winny szanować potrzeby i prawa członków rodziny.

    b)    Rodziny mają prawo do środków w sfe­rze socjalnej, które biorą pod uwagę ich potrzeby, zwłaszcza na wypadek przedwcze­snej śmierci jednego z dwojga rodziców, po­rzucenia przez jedno z małżonków, wypadku lub choroby lub inwalidztwa, na wypadek bez­robocia, bądź przypadku, gdy rodzina ma po­nosić nadzwyczajne ciężary na rzecz jej człon­ków z uwagi na podeszły wiek, niepełno­sprawność fizyczną lub umysłową albo eduka­cję dzieci.

    c)    Osoby w podeszłym wieku mają prawo do znalezienia w swej własnej rodzinie lub – gdy nie jest to możliwe – w dogodnych insty­tucjach środowiska, które umożliwi im prze­żywanie ich ostatnich lat życia w spokoju, z prowadzeniem działalności, jaka odpowiada ich wiekowi i która daje im możli­wość uczest­nictwa w życiu społecznym.

    d)    Prawa i wyma­gania rodziny, a zwłasz­cza wartość jed­ności rodziny, należy brać pod uwagę w ustawo­dawstwie i po­lityce karnej, w taki sposób, by osoba po­zbawiona wolności po­zostawała w kontakcie z jego czy jej ro­dziną oraz by ro­dzina byłą adekwatnie pod­trzymy­wana w okresie pozba­wienia wolności.

Artykuł 10

    Rodziny mają prawo do porządku społecz­nego i gospo­darczego, w którym or­ganizacja pracy po­zwala na wspólne życie członków ro­dziny i nie godzi w jedność, do­brobyt, zdrowie i stabil­ność rodziny, zapew­niając też jej moż­liwość zdrowej rekreacji.

a)    Wynagrodzenie za pracę musi być wy­starczające dla ustano­wienia i utrzymywania rodziny z godnością, czy to za pośrednictwem dogodnych zarob­ków, zwanych „płacą ro­dzinną", czy też za pomocą innych środków socjalnych, takich jak dodatki rodzinne lub wynagrodzenie za pracę domową jednego z rodziców; powinno ono być takie, by matki nie były zmuszane do pracy poza domem ze szkodą dla życia rodzin­nego, a zwłaszcza dla wychowania dzieci.

    b)    Praca domowa matki musi być szano­wana i uznawana z racji jej wartości dla ro­dziny i społeczeństwa.

Artykuł 11

    Rodzina ma prawo do godnego zamieszka­nia, stosownego z punktu widzenia życia ro­dzinnego i współmiernego do liczby jej człon­ków, w środowisku fizycznym, które zabez­piecza podstawowe usługi dla życia rodziny i wspólnoty.

Artykuł 12

    Rodziny migrantów mają prawo do takiej samej ochrony, jaka jest przyznawana innym rodzinom.

a) Rodziny imigrantów mają prawo do po­szanowania ich własnej kultury oraz do otrzy­mania wsparcia i pomocy służącej ich integra­cji we wspólnocie, do której wnoszą wkład.

b)    Pracownicy emigranci mają prawo do pomocy ze strony władz publicznych oraz or­ganizacji międzynarodowych w ułatwieniu ponownego zjednoczenia tych rodzin.

podpisana przez Stolicę Apo­stolską

22 października 1983 r.