W artykule zamieszczonym w poprzednim numerze MICHAELA śledziliśmy analizę biskupa Fultona Scheena, dotyczącą psychologii i psychiatrii, jaką przedstawił on z perspektywy chrześcijańskiej. Tematem drugiej części będą psychologowie z początkowego okresu rozwoju tej dziedziny. Opisujemy ich w porządku chronologicznym, żeby pokazać naszym Czytelnikom, jak psychologia była tworzona przez teorie i idee.
Dochodzimy do wniosku, że tej praktyce powinniśmy przypisać bardzo małą wiarygodność naukową, szczególnie, kiedy wiara w Boga jest wyeliminowana. Sami psychologowie przyznają, iż operują metodami prób i błędów, innymi słowy, opierają się na przypuszczeniach. Pozwólmy Czytelnikom wyciągnąć swoje własne wnioski.
Fryderyk Nietzsche wpłynął na wiele poglądów wczesnych i obecnych psychologów. Urodził się w 1844 r. jako syn luterańskiego pastora. Odrzucając wiarę swojego ojca, Nietzsche stał się do końca życia przeciwnikiem chrześcijaństwa. Wierzył, że całe życie świadczy o woli mocy. Nadzieje na wyższą godność po śmierci Nietzsche wyjaśniał jako wynagrodzenie za błędy życia doczesnego. Znane stwierdzenie o „śmierci Boga" wynikało z jego obserwacji przechodzenia od tradycyjnych wierzeń do wiary w naukę i ekonomię.
Jego obwieszczenie śmierci Boga może być interpretowane religijnie lub ateistycznie: „Bóg umarł. Bóg pozostaje martwy. I my go zabiliśmy... To, co było najświętsze i najmocniejsze ze wszystkiego, co świat jeszcze posiadał, wykrwawiło się pod naszymi nożami: kto zetrze z nas tę krew?" (w Die Fröhliche Wissenschaft [Wiedza radosna], 1882).
Nietzsche poddawał drobiazgowej analizie chrześcijaństwo jako wiarę „małych ludzi", gdzie usprawiedliwienia słabości są przedstawiane jako zasady moralne. Według Nietzschego człowiek zamiast wierzyć w Boga, powinien skoncentrować się na swoim własnym wywyższeniu. Twierdził on, że żadna pojedyncza moralność nie może być odpowiednia dla wszystkich ludzi. Słusznie można powiedzieć, że idee Nietzschego unieważniły całą moralność1.
Benjamin Rush znajdował się wśród tych, którzy podpisali Deklarację Niepodległości. Był on dziekanem wydziału medycyny Uniwersytetu Pennsylvania i jest nazywany „ojcem amerykańskiej psychiatrii". Opisał Murzynów jako cierpiących na schorzenie zwane negritude (murzyńskość), które, jak teoretyzował, miało być łagodną formą trądu. Twierdził, że jedynym lekarstwem na tę „chorobę" byłoby stać się białym.
Używając tej „choroby" jako powodu dla segregacji, Rush wyciągnął wniosek, że „biali nie powinni tyranizować czarnych, ponieważ ich choroba powinna uprawniać ich do podwójnej porcji człowieczeństwa. Jednak z tego samego powodu biali nie mogą zawierać z nimi małżeństw, gdyż mogłoby to przyczyniać się do zarażania ich potomstwa tą'chorobą'... trzeba podjąć próby leczenia tej choroby"2. Jego teorie pomogły utwierdzić myśl, że niewolnictwo było jedyną metodą leczenia tej „choroby", a „kuracja" przy pomocy surowej pracy fizycznej była faktycznie przysługą, którą te rzekomo wybitne umysły wyświadczyły Murzynom. Jak na ironię, nawet dzisiaj, portret Rusha ozdabia oficjalną pieczęć Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
W 1897 r. profesor Wilhelm Wundt3 z Uniwersytetu Lipskiego w Niemczech używał psychologii eksperymentalnej do promowania swojej teorii, że człowiek nie posiada duszy. Mówił on, że jego idea została oparta na fakcie, iż duszy nie można zmierzyć instrumentami naukowymi, dlatego też ona nie istnieje. Według Wundta zwierzęce doznania/reakcje na bodźce są takie same jak ludzkie. Wundt sformułował znaną teraz myśl, która mówi, że: „Człowiek jest reagującym na bodźce i pozbawionym duszy zwierzęciem".
Z powodu jego wysiłków mających na celu oczernianie życia, jego prace miały zasadniczy wpływ na szerzenie idei, że człowiek może łatwo zabić bez skrupułów drugiego człowieka4. Ponieważ przyjmował on teorię, że człowiek jest naprawdę zwierzęciem, więc nie istnieją żadne moralne ograniczenia dla jakichkolwiek złych zachowań. „...powrót do takich bezcelowych dyskusji na temat natury psyche wydaje się naprawdę bezużyteczną stratą energii..."5. Teorie Wundta zostały podjęte przez wielu innych współczesnych mu psychologów, włączając Iwana Pawłowa, Herberta Spencera6 i Ernsta Rudina. Jego prace były także pomocne we wprowadzeniu w życie radykalnych idei eugenicznych7 Adolfa Hitlera.
Teoria ewolucji Darwina miała wielki wpływ na karierę G. Stanley'a Halla. Jego prace sięgały w głąb spornych opisów różnic między kobietami i mężczyznami, jak też dotykały pojęcia eugeniki rasowej. Hall urodził się w religijnej rodzinie, ale zapytany czy jego studia uczyniły go mniej lub bardziej pobożnym, odpowiedział: „Mniej...". W roku 1887 Hall pisał, że Afrykanie, Hindusi i Chińczycy byli członkami „dorastających ras" w stadium „niedokończonego wzrostu". Uważał, że psychologia powinna interweniować i ocalić ich od „obciążeń i niebezpieczeństw wolności".
Hall nie miał żadnego współczucia dla ludzi biednych, chorych czy tych, którzy różnią się od ogółu poziomem rozwoju intelektualnego czy fizycznego lub inwalidów. Zdecydowany zwolennik selekcyjnego rozmnażania i wymuszonej sterylizacji, Hall sądził, że jakikolwiek szacunek czy miłosierdzie w stosunku do tych, których uważał za fizycznie, emocjonalnie, czy intelektualnie słabych lub „ułomnych", kolidowały po prostu z mechanizmem naturalnej selekcji, prowadzącej do rozwoju super rasy. Wizja Halla była socjalizmem prawa, projektem dla przyszłego niemieckiego narodowego socjalizmu, który pojawił się już kilka lat po jego śmierci.
Freud urodził się we Freibergu na Morawach w 1856 r. W okresie 1885-86 r. spędził większą część roku w Paryżu, gdzie znalazł się pod głębokim wrażeniem prac francuskiego neurologa Jeana Charcota, który stosował w tym czasie hipnozę do leczenia histerii i innych nieprawidłowych stanów umysłu. Freud eksperymentował potem często z hipnozą, chociaż później zarzucił tę praktykę.
Freud był pierwszym myślicielem, który stosował systematycznie zasady deterministyczne do sfery psychicznej i utrzymywał, że szerokie spektrum ludzkiego zachowania można wyjaśnić tylko w kategoriach (zwykle ukrytych) procesów psychicznych lub stanów, które je określają. Freud przykładał duże znaczenie do przejęzyczeń lub błędów pisemnych, obsesyjnego zachowania i snów – wszystko to, jak twierdził, jest określone przez ukryte motywacje w ludzkim umyśle, które odsłaniają w ukrytej formie to, co inaczej nie byłoby w ogóle poznane. Według teorii Freuda wolna wola, jeśli nie jest zupełnym złudzeniem, to z pewnością jest silniej określona niż powszechnie się sądzi, co pochodzi stąd, że kiedykolwiek dokonujemy wyboru, jesteśmy kierowani przez ukryte procesy psychiczne, których nie jesteśmy świadomi i nad którymi nie mamy żadnej kontroli. Idea ta jest sprzeczna w wielkiej mierze z chrześcijańską wizją człowieka, która mówi, że Bóg stworzył wszystkich ludzi z wolną wolą, respektowaną nawet przez Samego Stwórcę. Freud sam uważał duchową wiarę za przesąd i nazywał ją „uniwersalną obsesyjną neurozą"8.
Przewidywał on także powolny rozpad Kościoła przez zastosowanie psychiatrii: „Duch naukowy powoduje szczególną postawę w stosunku do spraw doczesnych. Przed kwestiami religijnymi zatrzymuje się na chwilę, jest niezdecydowany, a w końcu także przekracza próg. W tym procesie nie ma przerwy. Im większa jest ilość ludzi, dla których stają się dostępne skarby wiedzy, tym większe jest odejście od wiary religijnej – najpierw tylko od jej przestarzałej i niepożądanej parady, ale później także od jej fundamentalnych postulatów"9.
Nie można zaprzeczyć, że Freud przypisał popędowi seksualnemu znaczenie i centralne miejsce w życiu ludzkim, działaniach i zachowaniu w zakresie, który jest faktycznie nienaturalny. Twierdził on, że popęd seksualny można zauważyć u dzieci od urodzenia (teoria seksualności dziecięcej) i że energia seksualna (libido) jest pojedynczą najważniejszą siłą motywacyjną w dorosłym życiu.
Krytyka teorii Freuda spowodowana była także zakłopotaniem wynikającym z jego zadawnionego uzależnienia od kokainy. Jest rzeczą zrozumiałą, że teorie stworzone przez pogmatwany umysł narkomana powinny powodować pewne wątpliwości i powinny być studiowane z ostrożnością lub nawet odrzucone od ręki. Można dodać, że nie przeprowadzono żadnych badań różnicowych słuszności teorii Freuda i ich relacji do jego kokainowego uzależnienia.
Ważnym do odnotowania faktem jest to, że Freudowi zezwolono na opuszczenie Austrii w czasie okupacji nazistowskiej, chociaż wszyscy inni członkowie jego rodziny byli przetrzymywani w obozach koncentracyjnych. Jego związki z urzędnikami rządowymi przyniosły mu oczywiście osobiste korzyści. We wrześniu 1939 r. Freud namówił swojego lekarza i przyjaciela Maxa Schura, by ten pomógł mu popełnić samobójstwo przy pomocy zwiększonej dawki morfiny. Córka Freuda, Anna, która była także psychologiem, a później przyczyniła się do promocji jego dzieł, asystowała w tej procedurze10.
Współpracujący z Zygmuntem Freudem i innymi, Adler znalazł się wśród współzałożycieli ruchu psychoanalitycznego. Był on także głównym członkiem Wiedeńskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego. Był pierwszą wybitniejszą postacią, która zerwała z psychoanalizą, by stworzyć niezależną szkołę psychoterapii i teorii osobowości.
Adler był zwolennikiem holizmu, postrzegając osobę raczej całościowo niż w sposób zawężony, a taki był dominujący punkt widzenia psychologii człowieka. Adler także jako jeden z pierwszych w psychologii był zwolennikiem feminizmu, twierdząc, że dynamika energii między mężczyznami i kobietami (i związki z męskością i kobiecością) jest decydująca w zrozumieniu ludzkiej psychologii (Connell, 1995).
W późniejszej pracy Interes społeczny. Wyzwanie dla ludzkości (1938) Adler zajął się tematem metafizyki, gdzie łączy on ewolucyjny holizm Jana Smutsa z ideami teleologii i społeczeństwa. Niezbity z tropu, dowodzi on swojej wizji społeczeństwa: „Wrażliwość społeczna oznacza nade wszystko walkę o społeczną formę, którą trzeba uważać za dającą się odwiecznie zastosować... kiedy ludzkość osiągnęła swój cel doskonałości... idealne społeczeństwo pośród całego rodzaju ludzkiego, ostateczne dzieło ewolucji".
Adler powiedział: „Nie widzę powodu, by bać się metafizyki. Miała ona wielki wpływ na ludzkie życie i rozwój. Nie mamy błogosławieństwa posiadania absolutnej prawdy. Z tego względu jesteśmy zmuszeni do tworzenia dla siebie teorii na temat naszej przyszłości, na temat rezultatów naszych działań itd. Nasza idea społecznej wrażliwości jako ostatecznego kształtu ludzkości – wyobrażonego stanu, w którym wszystkie problemy życia są rozwiązane i wszystkie relacje ze światem zewnętrznym właściwie uporządkowane – jest regulującym ideałem, celem wyznaczającym nasz kierunek. Ten cel doskonałości musi zawierać w sobie cel idealnego społeczeństwa, ponieważ wszystko, co ma wartość w życiu, wszystko, co trwa i będzie trwało, jest odwiecznie produktem tej społecznej wrażliwości".
Wrażliwość społeczna, teoretyzował Adler, jest wrażliwością wspólnoty, gdzie czuje się, że jej członkowie przynależą do innych osób, a także rozwinęli ekologiczny związek z naturą (roślinami, zwierzętami i skorupą tej ziemi) i z kosmosem jako całością. Najwyraźniej sam Adler miał mały problem z zastosowaniem metafizycznego (ezoterycznego) typu duchowości do wspierania swoich teorii11.
Ernst Rudin był niemieckim psychiatrą z uniwersytetu w Monachium, opisywanym jako „jeden z najgorszych ludzi w Niemczech" i główny architekt nazistowskiego programu higieny rasowej. Przed Hitlerem zaczął on kampanię oczyszczania Niemiec z ich „niezdatnego inwentarza" już w 1916 r. Uważał, że psychiatria powinna odegrać główną rolę w oczyszczeniu rasy, co, jak mówił, obejmowało zapewnienie, że genetycznie „wadliwe" osoby nie powinny być zdolne do rozmnażania się.
Rudin był prezesem Międzynarodowej Federacji Organizacji Eugenicznych i światowym liderem ruchów eugenicznych, które starały się usuwać „gorsze" jednostki ze społeczeństwa przez segregację, sterylizację czy śmierć, żeby stworzyć „lepszą" rasę. W 1916 r. ustanowił on zakres „dziedzicznej biologii psychiatrycznej", która stała się w latach 1930-tych „genetyką psychiatryczną", a następnie była używana do usprawiedliwiania działań podejmowanych w celu masowego niszczenia niepożądanych grup etnicznych na świecie.
W 1933 r. Rudin został wybrany przez hitlerowskie ministerstwo Rzeszy do kierowania niemieckim programem czystości rasowej. Nie tracił on czasu i przygotował nazistowskie prawo sterylizacyjne, które pierwotnie wprowadzało sterylizację „schizofreników", „alkoholików" i „chorych na depresję maniakalną" – podmioty „badań" Rudina. Gdy rozpoczęły się te legalne sterylizacje, już wprowadzano programy sterylizacji „czarnych" Niemców. Programy te rozszerzono, by włączyć Polaków, Cyganów, Rosjan, Ukraińców i przedstawicieli wielu innych krajów. Rudin określał tych ludzi jako „typy rasy niższej". Mieli być oni zabijani na życzenie.
Plan Rudina prowadził do ustanowienia pilotażowego programu zabijania w wielu niemieckich szpitalach psychiatrycznych. Na początek miało umrzeć 375000 umysłowo chorych pacjentów. Rudin publicznie wychwalał Hitlera za uczynienie jego „ponad trzydziestoletniego marzenia rzeczywistością" przez narzucenie Niemcom „higieny rasowej". Rudin przyznał, że kiedy rozpoczęto program zabijania, nie był on o tym poinformowany, „ponieważ wprost nie sądzono, żebym mógł mieć taką rzecz na moim sumieniu".
„Znaczenie higieny rasowej [Rassenhygiene] nie było jasne dla wszystkich świadomych Niemców do czasu politycznej aktywności Adolfa Hitlera. Tylko dzięki jego pracy nasze trzydziestoletnie marzenia o wprowadzeniu higieny rasowej w działanie, ostatecznie stały się rzeczywistością", stwierdził Ernst Rudin.
„Kto nie jest fizycznie lub umysłowo odpowiedni, nie może przekazywać swoich wad swoim dzieciom. Państwo musi zatroszczyć się o to, by tylko odpowiedni ludzie posiadali dzieci. Odwrotnie, należy uważać za karygodne odmawianie zdrowych dzieci państwu". Ernst Rudin powiedział to w przemówieniu do Niemieckiego Towarzystwa Higieny Rasowej, cytując Hitlera12.
Nawet bardziej niż Freud, Jung inspirował ruch New Age swoim zainteresowaniem okultyzmem, religiami Wschodu i mitologią. „Moja sytuacja odbija się w moich snach", pisał Jung w swoim dzienniku w 1898 r. Ze swoją kuzynką Heleną („Helly") Preiswerk prowadził ezoteryczne eksperymenty.
Jego pierwsza opublikowana w 1902 r. praca Zur Psychologie und Pathologie sogenannter occulter Phanomene (O psychologii i patologii tak zwanego fenomenu okultyzmu) tworzyła podstawy dla jego pracy doktorskiej. Jej materiał oparty był częściowo na przeprowadzonych obserwacjach Heleny, którą w pracy opisywał jako „somnambuliczną młodą dziewczynę".
W 1938 r. pojechał do Indii, gdzie dyskutował swoje teorie z Subrahamanya Iyerem, guru Maharadży Misore. Do swojej pracy doktorskiej Jung załączył duży zwój z wizerunkiem Sziwy na szczycie góry Kailas. W 1937 r. oświadczył on na temat Adolfa Hitlera, co następuje: „On jest medium. Niemiecka polityka nie jest robiona, jest ona objawiona przez Hitlera. Jest on rzecznikiem Boga starszych... Jest Sybillą, wyrocznią delficką"13.
Psychologia w ciągu swojego rozwoju przedstawiła nam swoje teorie w taki sposób, który wydaje się mówić, że dziedzina ta powinna być postrzegana i studiowana z respektem. Faktycznie, niektóre teorie przedstawione przez mniejszość mają zdrowy rozsądek i mogą przynosić korzyści ludziom. Badania osoby ludzkiej są ważne i nie powinno się ich lekceważyć. Tak jest, JEŚLI prowadzone są one w zgodzie z godnością człowieka i nauczaniem Kościoła katolickiego.
Jednak, gdy widzimy, że psycholog jest poważnie niedopasowany w swoim charakterze, jeśli jest stronnikiem okultyzmu czy stale używa narkotyków, jeśli promuje i popiera rasizm, morderstwo, rasowe „czystki" i uważa, że człowiek jest tylko zwierzęciem, jak ktoś mógłby wyciągnąć logiczny wniosek, że jest w tym wszystkim zawarta jakakolwiek wiarygodność?
Człowiek w swoim poszukiwaniu prawdy, która pochodzi tylko od Boga, musi mieć zdolność rozpoznawania opartą na własnym intelekcie i na inspiracjach, które Bóg daje mu przez łaskę. Jeśli teoria, nieważne jak przedstawiona, nie odpowiada sprawiedliwemu porządkowi, jaki Bóg dla nas ustanowił, musi być ona krytycznie studiowana, a potem odrzucona jako niewarta uwagi.
Ci, którzy badają osobę ludzką powinni to robić mając na myśli ideologię Chrystocentryczną. Stwórca wszechświata dał nam narzędzia, których potrzebujemy. Dał nam intelekt, wolę i pomysłowość. Używajmy ich, by służyć Bogu i pracować nad osiągnięciem naszego ostatecznego celu, jakim jest przebywanie z Nim w Niebie. Musimy zawsze pamiętać, dlaczego zostaliśmy stworzeni. Św. Augustyn tak dobrze to proklamował: „Nasze serca są niespokojne, o Boże, dopóki nie spoczną w Tobie!".
Marie Anne Jacques
1- Friedrich Nietzsche, biografia.
http://www.kirjasto.sci.fi/nietzsch.htm
2- Vanessa Jackson – An Early History – African American Mental Health (Wczesna historia – zdrowie umysłowe Afroamerykanów).
3- Wilhelm Wundt założył w 1879 r. na uniwersytecie w Lipsku pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej. Rok jego powstania przyjmuje się za datę narodzin psychologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej [przyp. tłum.].
4- Biografia Wilhelma Wundta. Stanford Encyclopaedia of Philosophy (Encyclopedia Filozofii Uniwersytetu Stanford).
5- Paolo Lionni i Lance J. Klass, The Leipzig Connection (Lipski związek), Portland, Ore: Heron Books, 1980, s. 8.
6- Herbert Spencer (1820-1903) – angielski filozof i socjolog. Najcenniejszy okazał się jego dorobek jako socjologa, który przyczynił się do uznania socjologii za odrębną gałąź wiedzy i do budowy jej podstaw [przyp. tłum.].
7- Eugenika – system poglądów zakładający możliwość doskonalenia cech dziedzicznych człowieka. Zasady eugeniki zostały wypaczone przez nazizm, który dopuścił się m. in. zbrodni uśmiercania chorych psychicznie [przyp. tłum.].
8- Zygmunt Freud, M.D., LLD., The Future of an Illusion (Przyszłość złudzenia), przekład W.D. Robson-Scott, New York, Liveright Publishing, 1953, s. 76.
9- Zygmunt Freud M.D., LLD., The Future of an Illusion (Przyszłość złudzenia), przekład James Strachey, New York, W. W. Norton & Company, Inc., 1961, s. 38.
10- Zygmunt Freud, biografia. http://www.iep.utm.edu/freud/
11- Alfred Adler „Biografia”. Encyklopedia Biograficzna Świata. The Individual Psychology of Alfred Adler (Psychologia indywidualna Alfreda Adlera),1956, wydana przez H. L. Ansbacher, R. R. Ansbacher, s. 132-133.
12- Ernst Rudin, biografia i jego udział w eugenice rasowej. http://violence.freedommag.org/page21.htm
