Stanisława Kuszelewska-Rayska
(1894-1966) pisarka, tłumaczka dzieł Jacka Londona, Aldousa Huxleya, Donna Byrne'a i Harryego Sinclaira Lewisa, harcerka, żołnierz Polskiej Organizacji Wojskowej i Armii Krajowej. Jej wydane na uchodźstwie książki Kobiety i Dziwy życia są pierwszymi w polskiej prozie autobiograficznymi opowieściami o kobietach konspiracji 1939-1945.
W 1918 r. Stanisława Kuszelewska-Rayska wyszła za mąż za późniejszego pułkownika WP Ignacego Matuszewskiego, z którym miała córkę Ewę. Małżeństwo to rozpadło się w 1927 r. po czym pisarka wyszła drugi raz za mąż za generała Ludomiła Rayskiego. Jej najważniejszym doświadczeniem życiowym stało się Powstanie Warszawskie. Wraz z córką Ewą Matuszewską ps. „Mewa" walczyła na Mokotowie w batalionie „Olza" pułku „Baszta". „Elżbieta" była komendantką plutonu gospodarczego i inspektorką kuchen. W powstaniu przeżyła tragiczne chwile, których kulminacją była śmierć córki zamordowanej przez Niemców w egzekucji 26 września 1944 r. O śmierci „Mewy" dowiedziała się kilka miesięcy później, gdy była daleko od Warszawy. Po powstaniu znalazła się w obozie w Pruszkowie, skąd została wywieziona transportem i w okolicach Kielc po ucieczce z transportu przyłączyła się do zgrupowania AK. Potem trafiła do Krakowa, a kiedy dowiedziała się o śmierci córki powróciła do Warszawy, żeby odnaleźć jej ciało. Przygnębiona ruinami stolicy postanowiła opuścić zniewoloną ojczyznę i w lipcu 1945 r. na zawsze wyjechała z Polski. Po zamordowaniu „Mewy" przez zbrodniarzy niemieckich, pisarka we wszystkich swoich tekstach pisała o niemcach z małej litery.
Stanisława Kuszelewska-Rayska zmarła pod koniec stycznia 1966 r. na wygnaniu w Londynie. (JAL)
