Najcenniejszym i najbardziej czczonym w Rosji wizerunkiem Maryi jest ikona Matki Bożej Kazańskiej. Dla Rosjan jest ona niczym dla nas Matka Boża Częstochowska. Według ekspertów obraz o wymiarach 32 na 26 cm pochodzi z XIII wieku i namalowany został na desce w stylu bizantyjskim. Na ikonie widzimy głowę i ramiona Matki Bożej z siedzącym Dzieciątkiem Jezus. Uważa się, że ikonę namalowano w Konstantynopolu, a później Morzem Czarnym i rzeką Don dotarła ona do Kazania, gdzie umieszczono ją w klasztorze. Niestety już w 1209 roku wizerunek po najeździe tatarskim zaginął na ponad trzysta lat. Nikt nie wiedział, co się z nim stało, aż do roku 1579, gdy za sprawą cudu Maryja przypomniała o sobie. Odnalezienie cudownej ikony przypisuje się dziewczynce imieniem Matrona, której objawiła się Matka Boża i wskazała miejsce, gdzie jest ukryta ikona. Dziewczynka przekazała informacje rodzicom, jednak oni je zignorowali. Maryja drugi raz się objawiła i ponagliła dziewczynę i jej rodziców. Także tym razem rodzice nie chcieli posłuchać córki. Sama więc dziewczynka zaczęła kopać w gruzach spalonego domu w miejscu, które wskazała Matka Boża, i w końcu znalazła owinięty w szmaty i dobrze zachowany obraz. Wieść o cudzie obiegła miasto. W uroczystej procesji ikonę przeniesiono do kazańskiej katedry Nawiedzenia NMP. Od tego czasu ikonie oddawano wielką cześć. Świadczy o tym złota sukienka inkrustowana diamentami, szmaragdami, rubinami i perłami. Kopię ikony wysłano do cara Iwana Wielkiego, który wybrał Maryję na patronkę i protektorkę Rosji.
Podczas walk o tron carski 12 listopada 1612 roku Rosjanie umieścili świętą ikonę na sztandarze i ruszyli na Kreml, oswobadzając Moskwę. Dla upamiętnienia tego wydarzenia patriarchat moskiewski postanowił, by święto Maryi z Kazania obchodzono 22 października.
W roku 1790 car Piotr Wielki ponownie umieścił na sztandarze podobiznę Matki Bożej Kazańskiej i zwyciężył w bitwie ze Szwedami. Ikonie kazańskiej przypisuje się także zwycięstwo nad Napoleonem.
Maryja Kazańska często zmieniała miejsce pobytu. Na placu Czerwonym w Moskwie wybudowano bazylikę dla ikony. Car Piotr Wielki przeniósł potem obraz do Petersburga, gdzie wybudował dla niego kolejną świątynię.
Ciężkie czasy dla ikony nastały w czasie rewolucji październikowej. Została prawdopodobnie sprzedana przez bolszewików i najpierw znalazła się w Polsce, a potem trafiła do Anglii.
Ikona co jakiś czas pojawiała się na czarnym rynku i przechodziła z rąk do rąk, aż w latach 60. XX wieku zakupił ją John Haffert, Amerykanin, założyciel Błękitnej Armii Fatimskiej.
Haffert zbudował w Fatimie kaplicę do przechowywania cudownej ikony i tak znalazła ona swój dom na ponad dwadzieścia lat w Fatimie, gdzie katolicy z całego świata mogli się modlić i oddawać jej cześć. W 1993 dzieło trafiło do Jana Pawła II, aby ten mógł je zwrócić prawosławnym czcicielom. Ikona przez lata znajdowała się w prywatnych apartamentach papieża, gdzie każdego dnia modlił się przed nią Jan Paweł i jego goście. Papież mówił: „Ikona ta znalazła u mnie swój dom i towarzyszyła mojej codziennej służbie Kościołowi swoim matczynym spojrzeniem". Jan Paweł II bardzo chciał odwiedzić Moskwę lub Kazań, aby zwrócić ikonę, ale patriarchat moskiewski odrzucał ten plan. Mimo to Papież w sierpniu 2004 roku bez jakichkolwiek warunków oddał ikonę Cerkwi rosyjskiej.
W dniu 26 sierpnia 2004 roku wystawiono ją na ołtarzu Bazyliki św. Piotra, a następnie dostarczono do Moskwy, gdzie patriarcha Aleksy II umieścił ją w katedrze Zwiastowania NMP. W czasie uroczystości patriarcha podziękował Janowi Pawłowi za przekazanie obrazu i wyraził pragnienie przywrócenia między obu Kościołami stosunków wzajemnej szczerości i szacunku. Mimo tych słów na pytanie, czy Cerkiew jest gotowa na wizytę papieża, Aleksy II odparł, że „na razie nie ma takiej możliwości". Jak dotąd żaden papież nie odwiedził ziemi rosyjskiej.
Stanisława Gamrat
