Informacje tu przedstawione zaczerpnięte są z kasety video zatytułowanej „Władcy pieniądza" (The Money Masters). Za zezwoleniem autorskim zamieszczamy poniżej fragmenty V części tej serii.
Melvin Sickler
Siła ekonomiczna została teraz w olbrzymim stopniu scentralizowana. Nadszedł czas na wojnę, rzeczywiście wielką wojnę, pierwszą wojnę światową. Oczywiście centralni bankierzy wiedzieli, że nic tak nie tworzy długu, jak działania wojenne.
Najlepszym dotąd przykładem była Anglia. W okresie 119 lat pomiędzy założeniem Banku Anglii a przegraną Napoleona pod Waterloo, Anglia była przez 56 lat w stanie wojny. Większość pozostałego czasu spędziła na przygotowaniach do wojny.
W czasie I Wojny Światowej niemieccy Rotszyldowie pożyczyli pieniądze Niemcom, brytyjscy Rotszyldowie pożyczyli pieniądze Brytyjczykom, a francuscy Rotszyldowie pożyczyli pieniądze Francuzom. Wszystko to było wielce dochodowe. W Ameryce J. P. Morgan był sprzedawcą uzbrojenia zarówno dla Brytyjczyków jak i Francuzów.
W ciągu sześciu miesięcy wojny Morgan stał się największym konsumentem na ziemi, wydając 10 milionów dolarów dziennie. Jego biura przy Wall Street nr 23 były zatłoczone brokerami i sprzedawcami usiłującymi dobić interesu. Faktycznie działo się tak źle, że bank musiał umieścić strażników w każdych drzwiach, jak również w budynkach partnerskich.
Inni wspólnicy Rotszyldów w Stanach Zjednoczonych także dorobili się na wojnie. Prezydent Wilson mianował Bernarda Barucha szefem Komisji Przemysłu Wojennego. Według historyka Jamesa Perloffa, zarówno Baruch jak i Rockefellerowie zarobili w czasie wojny po około 200 milionów dolarów.
Profity nie były jedynym motywem. Były nim także odwet i siła. Handlarze pieniędzy nigdy nie przebaczyli carom ich opozycji, ani wspierania Lincolna w czasie Wojny Domowej. Również Rosja była ostatnim wielkim narodem europejskim, który odmówił poddania się schematowi prywatnie zarządzanego banku centralnego.
Trzy lata po wybuchu I wojny światowej rewolucja rosyjska obaliła cara. Jacob Schiff z Kuhn, Loeb & Company chwalił się na łożu śmierci, że wydał 20 milionów dolarów na pokonanie cara. Ale prawdą jest, że duża część tych pieniędzy sfinansowała komunistyczny zamach stanu, odsuwający od władzy reżim demokratycznie wybranego Kierenskiego1, który zastąpił kilka miesięcy wcześniej cara.
Bankierzy nie byli tak bardzo wrogami cara, jednak zamierzali przejąć władzę w Rosji poprzez bolszewików. Trzy przesyłki złota tylko w 1920 r. wysłane przez Lenina2 dla Kuhn, Loeb & Company i dla Morgan Guaranty Trust spłaciły 20 milionów dolarów bankierom i była to tylko mała przedpłata.
Ale czyż jedni z najbogatszych ludzi na świecie mogli wspierać finansowo komunizm, system, który otwarcie przyrzekał zniszczenie tak zwanego kapitalizmu, który uczynił ich bogatymi? Komunizm, jak plutokracja3, jest produktem kapitalizmu. Naukowiec Garry Allen wyjaśnia to w następujący sposób:
„Jeśli rozumie się, że socjalizm nie jest programem dzielenia bogactwa, ale jest w istocie metodą konsolidacji i kontroli bogactwa, wówczas paradoks superbogaczy promujących socjalizm przestaje być w ogóle paradoksem. Zamiast tego staje się logicznym, a nawet doskonałym narzędziem dla szukających władzy megalomanów. Komunizm lub dokładniej socjalizm nie jest ruchem uciskanych mas, lecz ruchem ekonomicznej elity."
Jak ujął to W. Cleon Skousen w swojej książce „Nagi kapitalista" z 1970 r.:
„Władza pochodząca z jakiegokolwiek źródła tworzy apetyt na dodatkową władzę. Było to prawie nieuniknione, że superbogacze będą chcieli pewnego dnia kontrolować nie tylko swoje własne bogactwo, ale też bogactwo całego świata. Żeby to osiągnąć, chcieli oni całkowicie spełnić ambicje żądnych władzy politycznych konspiratorów, którzy zobowiązali się do obalenia wszystkich istniejących rządów i ustanowienia centralnej światowej dyktatury."
Lecz co, jeżeli ci rewolucjoniści wymknęliby się spod kontroli i próbowali przechwycić władzę od handlarzy pieniędzmi? Ostatecznie to przecież Mao Tse-tung w 1938 r. przedstawił swoje stanowisko w sprawie władzy: „Władza polityczna wyrasta z lufy armatniej."
Oś Londyn – Wall Street postanowiła podjąć ryzyko. Główni planiści usiłowali kontrolować rewolucyjne grupy komunistyczne przez dostarczanie im wielkiej ilości pieniędzy, kiedy tamci byli posłuszni i wstrzymanie dostaw swoich pieniędzy lub nawet finansowanie opozycji albo partii faszystowskich w sąsiednich krajach, jeśli tamci wymykali się spod kontroli. Lenin zaczynał rozumieć, że chociaż był on dyktatorem nowego Związku Sowieckiego, nie on pociąga za finansowe sznurki. Ktoś inny robił to po cichu:
„Państwo nie funkcjonuje, jak sobie tego życzymy. Samochód nie jest posłuszny. Człowiek siedzi za kierownicą i wydaje się, że prowadzi samochód, ale ten nie jedzie w pożądanym kierunku. Porusza się tak, jak życzy sobie tego inna siła."
Kto stał za tym? Kongresmen Louis T. McFadden, przewodniczący Komisji ds. Bankowości i Waluty Izby Reprezentantów w latach 1920-tych i w latach 30-tych Wielkiej Depresji, wyjaśniał to w następujący sposób:
„Na bieg rosyjskiej historii faktycznie poważnie wpływały operacje międzynarodowych bankierów... Rząd sowiecki otrzymywał fundusze Skarbu Stanów Zjednoczonych od zarządu Rezerwy Federalnej... działającego poprzez Chase Bank. Anglia wyciągała od nas pieniądze przez banki Rezerwy Federalnej i ponownie pożyczała je na wyższy procent rządowi sowieckiemu... Zapora wodna na Dnieprze została wybudowana z funduszy bezprawnie wyciągniętych ze Skarbu Stanów Zjednoczonych przez skorumpowany i nieuczciwy zarząd Rezerwy Federalnej."
Innymi słowy Fed4 i Bank Anglii wraz z kontrolującymi je akcjonariuszami, Rotszyldami, Rockefellerami, Morganami, Schiffami, Warburgami, itd., tworzyły potwora, który mógł przez 70 lat dostarczać środków dla bezprzykładnej rewolucji komunistycznej, wojny i co najważniejsze – długu.
Związek Sowiecki był także użyteczną przeciwwagą dla Niemiec, a później dla USA do 1989 r., kiedy to nastąpił jego podział na piętnaście krajów. Potem Chiny stały się nową przeciwwagą dla USA i rozwijają się za ponad 100 milionów dolarów dziennie przez wykoślawione kontrakty handlowe, pożyczki Międzynarodowego Funduszu Walutowego i zachodnie inwestycje.
Taki układ równowagi sił zapewnia, że handlarze pieniędzmi nie mogą zostać obaleni nigdzie na świecie przez rewolucję polityczną w jakimkolwiek kraju. W takim przypadku przenoszą oni po prostu poparcie do przeciwważającego kraju. Dodatkowo nieuchronna rywalizacja militarna między w przybliżeniu zrównoważonymi siłami powoduje olbrzymie wydatki, a zatem większe pożyczki narodowe i długi.
W przypadku, gdy ktoś myśli, że istnieje taka możliwość, iż handlarze pieniędzmi umożliwili wprowadzenie komunizmu, a potem utracili nad nim kontrolę – proszę pamiętać, że nawet w socjalistycznym raju National City Bank Rockefellera (obecnie Citigroup) w Petersburgu nie został nigdy upaństwowiony, w przeciwieństwie do wszystkich banków rosyjskich. Wielu zachodnich bankierów działało otwarcie w Związku Sowieckim i miało ogromne dochody.
Jakkolwiek zdarzały się niepowodzenia, niektóre poważne. Na przykład, jest prawdopodobne, że bankierzy na początku preferowali bardziej ustępliwych mienszewików w stosunku do bardziej niezależnych bolszewików, ale Lenin zdobył w końcu przewagę. Jednak obie grupy miały ten sam cel, a więc nie był to zasadniczy podział. Jakkolwiek doprowadziło to do poważnych problemów, kiedy zmarł Lenin i kiedy to nawet bardziej niezależny człowiek - Stalin5 - zgniótł kandydata bankierów – Lwa Trockiego6 (prawdziwe nazwisko: Bronstein; jego żona powiązana była z Warburgami) i przejął kontrolę nad sowieckim komunizmem. Nawet potem Stalin kontynuował zastraszanie silnych powiązań Trockiego, a w końcu wytropił go i ostatecznie zamordował w Meksyku.
Żeby wcisnąć Stalina z powrotem do szeregu, jak wyjaśniał to Chrystian Georgijewicz Rakowski7, bankierzy finansowali Hitlera, który był notorycznym wrogiem komunizmu i otwarcie popierał inwazję na Związek Sowiecki. Anthony C. Sutton i inni udokumentowali przepływ pieniędzy z Wall Street do Hitlera, o czym też wspominał kongresmen McFadden. Ale dopiero po śmierci Stalina i po przejęciu władzy przez Chruszczowa8 i następców Związek Sowiecki w pełni powrócił do szeregu pod solidną kontrolę bankierów.
W 1992 r. The Washington Times donosił, że rosyjski prezydent Borys Jelcyn był wytrącony z równowagi tym, że większość napływającej pomocy zagranicznej była wysysana „bezpośrednio do skarbców banków zachodnich, jako obsługa długu zagranicznego". Większość tych długów została zaciągnięta w okresie poprzednich reżimów komunistycznych, które były mocno zadłużone wobec handlarzy pieniędzmi.
Podobnie było z Mao Tse-tungiem9, który, kiedy doszedł do władzy, rozpostarł swoje skrzydła i wypędził Sowietów z czerwonych Chin prowadząc do chińsko-sowieckiego pęknięcia lat 1960-tych. USA i ZSRR rozpoczęły politykę okrążania Chin włączając: intensywną koncentrację wojsk sowieckich i prowokacje graniczne w Mandżurii; wciągnięcie Północnej Korei i Mongolii do ścisłego obozu sowieckiego; umieszczenie broni nuklearnej w Mandżurii; uzbrojenie wojsk tajwańskich i walczących o wolność Tybetańczyków; utworzenie ważnych amerykańskich (teraz rosyjskich) baz morskich w Wietnamie (takich jak Cam Rahn Bay) i wzmacnianie sił USA na wyspie Guam, w Japonii, Laosie i Tajlandii, wszystko pod pretekstem wojny wietnamskiej.
Pod wpływem narastającego ciśnienia Mao odpowiedział najpierw wewnętrznymi czystkami politycznymi, takimi jakich dokonywał Stalin, ale po nieudanym Wielkim Kroku Naprzód i po zaciśnięciu pętli USA/ZSRR Mao ustąpił i wtedy do Chin wysłany został Kissinger10, który dobił targu.
Jednak cena Mao za chińską współpracę i integrację z bankierskim porządkiem jednego świata była oczywiście wysoka. Oto jej rezultat: zakończenie okrążenia, łącznie z opuszczeniem przez USA Południowego Wietnamu i Laosu, Chiny uzyskały fotel Tajwanu w ONZ (i niewątpliwie przyrzeczenie ostatecznego zwrotu samego Tajwanu), wolną rękę w Tybecie, Hong Kong i gigantyczne łapówki w formie zachodnich inwestycji w Chinach.
To pozostawiło bankierów z kilkoma przeszkodami na świecie: z muzułmańskim fundamentalizmem w różnych punktach globu, rozwojem nuklearnym Indii i ze słabymi pozostałościami zachodniego nacjonalizmu (skoncentrowanymi w większości [ale szybko kurczącymi się] w ameykańskiej klasie średniej i w mniejszości brytyjskiej, francuskiej i rosyjskiej arystokracji (np. Margaret Thatcher11 i Jean Marie LePen12).
Żeby to wszystko opanować, rosyjskie imperium zostało rozdzielone na piętnaście krajów; Wielka Brytania, Francja i USA są stopniowo wciągane w regionalne i globalne organizacje (takie jak NAFTA13, Światowa Organizacja Handlu [WTO], MAI [Multilateral Agreement on Investment – Wielostronna Umowa na temat Inwestycji, zał. w 1995 r.], EEC [European Economic Community – Europejskie Stowarzyszenie Ekonomiczne, założone w 1957 r.], Unia Europejska, itp.) i takie akcje, jak Pustynna Burza i następne utrzymują muzułmanów na krótkiej smyczy, podczas gdy na Indie wywierany jest nacisk, by porzuciły swój program nuklearny.
Trzy główne regionalne ugrupowania bankierów: Unia Europejska, proponowana Unia Amerykańska na półkuli zachodniej i chińska dominacja w Azji ożywiają szybko trzy orwellowskie rzeczywiście identyczne narody światowe przedstawione w jego powieści „1984"14: Eurazję, Oceanię i Azję Wschodnią – wszystkie nastawione na udział w wiecznej wojnie (III wojnie światowej) z ich towarzyszącym temu długiem oraz kontrolą i redukcją populacji.
Wojna jest skomplikowaną sprawą, spowodowaną wieloma przyczynami. Jednak z drugiej strony byłoby także jednakowo nierozsądne ignorowanie jako zasadniczej przyczyny I i II wojen światowych tych, którzy skorzystaliby najbardziej na wojnie zarówno finansowo, jak i politycznie.
Senator Nye z Północnej Dakoty przedstawił przypuszczenie, że administracja Wilsona przystąpiła do I wojny światowej w krytycznym momencie dla sojuszników, żeby zabezpieczyć olbrzymie pożyczki banków z Wall Street dla krajów sprzymierzonych. W czasie wojny podaż amerykańskich pieniędzy została podwojona, żeby zapłacić za wojnę, zmniejszając o połowę siłę nabywczą dolara, a więc i oszczędności Amerykanów.
Interesujące jest także, że najbardziej walczącym powojennym jastrzębiem w otoczeniu prezydenta Wilsona był pułkownik Edward Mandell House, syn człowieka powszechnie uważanego za agenta Rotszyldów, który sam blisko związany był z bankierami z Wall Street i z Europy.
Rola handlarzy pieniędzmi nie pochodzi z wysnutej na ślepo teorii spiskowej. Mieli oni motyw – o krótkim zasięgu, służący im samym, jak również o długim zasięgu, polityczny motyw przyspieszenia totalitarnego rządu, z handlarzami pieniędzmi utrzymującymi siłę finansową do kontrolowania wszelkich polityków mogących się wyłonić, jako liderzy.
Wkrótce po I wojnie światowej całkowity program polityczny handlarzy pieniędzmi stał się jasny. Teraz, kiedy kontrolowali oni ekonomię poszczególnych krajów, włączając Stany Zjednoczone, następnym korkiem była ostateczna forma konsolidacji – rząd światowy.
Propozycja nowego rządu światowego uzyskała bezwzględne pierwszeństwo na konferencji pokojowej w Paryżu po I wojnie światowej. Został on nazwany Ligą Narodów. Ale ku wielkiemu zdziwieniu Paula Warburga15 i Bernarda Barucha16, którzy brali udział w konferencji pokojowej z prezydentem Wilsonem, świat nie był jeszcze gotowy, żeby zlikwidować granice narodowe.
Nacjonalizm wciąż kołatał mocno w ludzkich piersiach. Na przykład lord Curzon, brytyjski minister spraw zagranicznych, nazwał Ligę Narodów „dobrym kawałem", chociaż jej wspieranie było przyjętą polityką rządu brytyjskiego.
Dla poniżenia prezydenta Wilsona Kongres Stanów Zjednoczonych nie chciał ratyfikować Ligi. Pomimo że została ona ratyfikowana przez wiele innych krajów, bez politycznego poparcia USA i bez pieniędzy płynących ze skarbu Stanów Zjednoczonych Liga zakończyła swój żywot.
Po I wojnie światowej w społeczeństwie amerykańskim wzrastało zmęczenie internacjonalistyczną polityką demokraty Woodrowa Wilsona. W wyborach prezydenckich roku 1920 republikanin Warren Harding17 odniósł przygniatające ponad 60% zwycięstwo.
Harding był zażartym wrogiem zarówno bolszewizmu, jak i Ligi Narodów. Jego wybór, który zapoczątkował dwunastoletni okres rządów republikańskich w Białym Domu, doprowadził do bezprecedensowej ery prosperity.18
Pomimo tego, że wojna przyniosła Ameryce dług dziesięć razy większy, niż jej dług z okresu Wojny Domowej, amerykańska ekonomia wciąż rosła. Złoto, głównie z Wielkiej Brytanii, napływało do USA w czasie wojny i tak też się działo później.
We wczesnych latach 1920-tych dyrektor banku Rezerwy Federalnej Nowego Jorku, człowiek Morgana – Benjamin Strong, spotykał się często z tajemniczym i ekscentrycznym dyrektorem Banku Anglii, Montagu Normanem. Norman był zdecydowany odzyskać złoto, które Anglia straciła na rzecz Stanów Zjednoczonych podczas I wojny światowej i przywrócić Bank Anglii do jego dawnej, niepodważalnej, dominującej pozycji w świecie finansów.
Na dodatek bogata w złoto ekonomia amerykańska mogła wymknąć się znowu spod kontroli, tak jak to się stało po Wojnie Domowej. W czasie następnych ośmiu lat, w okresie prezydentury Hardinga i Coolidge'a wielki dług federalny, który powstał podczas I wojny światowej został zmniejszony o 38% do 16 miliardów dolarów. Był to największy spadek procentowy długu w historii USA w tak krótkim okresie. Podczas wyborów w 1920 r. Warren Harding i Calvin Coolidge19 startowali przeciwko Jamesowi Coxowi, gubernatorowi stanu Ohio i mało znanemu Franklinowi Delano Rooseveltowi (z bankierskiej rodziny Delano), który poprzednio doszedł tylko do pozycji asystenta ministra marynarki wojennej w rządzie prezydenta Wilsona.
Po inauguracji Harding przeszedł szybko do oficjalnego wykończenia Ligi Narodów. Potem przystąpił do redukcji wewnętrznych podatków, podnosząc jednocześnie cła do rekordowego poziomu. Była to polityka skarbowa, którą większość z ojców założycieli z pewnością by zaaprobowało. W drugim roku swojej kadencji Harding zachorował w czasie podróży pociągiem na zachód i nagle zmarł. Chociaż nie przeprowadzono sekcji zwłok, jako przyczynę podawano zapalenie płuc lub zatrute pożywienie.
Następca Hardinga, Coolidge, również nie był przyjacielem handlarzy pieniędzmi. Coolidge był oskarżany w kręgach międzynarodowych bankierów, jako człowiek bezpośrednio odpowiedzialny za odrodzenie nacjonalizmu w tamtym czasie, co pokrzyżowało ich plany i prowadziło ich do podżegania do II wojny światowej.
Kiedy Coolidge przejął urzędowanie, kontynuował on wewnętrzną politykę ekonomiczną, politykę wysokich ceł na towary importowane przy jednoczesnym obniżaniu podatku dochodowego. W rezultacie ekonomia rosła w takim stopniu, że dochód netto wciąż się powiększał. Teraz trzeba było to zatrzymać. handlarze pieniędzy zdecydowali, tak jak praktykowali to poprzednio, że nadszedł czas, żeby załamać amerykańską ekonomię. Rezerwa Federalna zaczęła zalewać kraj pieniędzmi. W tych latach zwiększyli oni podaż pieniądza o 62%. Pieniędzy było pod dostatkiem. Oto dlaczego okres ten jest nazywany „kwitnącymi latami dwudziestymi".
Melvin Sickler
1- Aleksandr F. Kierenski (1881-1970), polityk rosyjski, adwokat, związany z socjalistami. Po zwycięstwie rewolucji lutowej 1917 r. był w Rządzie Tymczasowym ministrem sprawiedliwości, potem ministrem wojny i marynarki, a od lipca premierem, od września wodzem naczelnym armii rosyjskiej. Po przewrocie bolszewickim od 1918 r. na emigracji we Francji, a od 1940 r. w USA.
2- Władimir Iljicz Lenin, właściwie W. I. Uljanow (1870-1924), przywódca i założyciel partii bolszewickiej, teoretyk marksizmu, pierwszy dyktator Związku Sowieckiego od 1917 r., jego reżim rozpoczął wprowadzanie zbrodniczego systemu komunistycznego.
3- plutokracja – rządy bogaczy.
4- Fed – popularna nazwa banku Rezerwy Federalnej
5- Josif Wissarionowicz Stalin, właściwie Dżugaszwili (1879-1953), przywódca i dyktator Związku Sowieckiego od 1922 r. do śmierci. W czasie jego dyktatorskich rządów wymordowanych zostało w Związku Sowieckim 100 milionów ludzi.
6- Lew Trocki, właściwie L. D. Bronstein (1879-1940), działacz komunistyczny, przywódca rewolucji październikowej w 1917 r. i od tego roku w partii bolszewickiej. W Związku Sowieckim zajmował stanowiska państwowe i partyjne. Przeciwstawił się Leninowi, wydalony ze Związku Sowieckiego w 1929 r. Zamordowany w Meksyku przez stalinowskiego agenta.
7- Chrystian Georgijewicz Rakowski (1873-1938), bułgarski rewolucjonista, który wstąpił do rosyjskiej partii bolszewików i stał się jednym z przywódców Związku Sowieckiego, ale został wydalony w 1927 r. z partii, kiedy opowiedział się po stronie Trockiego. W 1938 r. w procesie antysowieckiego bloku trockistowskiego skazany na 20 lat więzienia, następnie rozstrzelany.
8- Nikita Siergiejewicz Chruszczow (1894-1971), pierwszy sekretarz KPZR (1953-1964) i premier ZSRR (1958-64). Przeprowadził tzw. destalinizację sowieckiego imperium. Chruszczow został odsunięty od władzy w 1964 r.
9- Mao Tse-tung (1893-1976), komunista chiński, przywódca komunistycznej partii Chin. Po powstaniu Chińskiej Republiki Ludowej aż do śmierci rządził Chinami, a w 1966 r. rozpoczął tzw. „rewolucję kulturalną”, gdzie jego dyktatura osiągnęła szczyty ludobójstwa. Wymordował 60 milionów Chińczyków.
10- Henry Kissinger (ur. 1923) doradca ds. bezpieczeństwa państwa w administracji prezydenta Richarda Nixona od 1968 r., szef Rady Bezpieczeństwa Narodowego (1969-75) i sekretarz stanu USA (1973-1977) w administracji prez. Nixona i prez. Geralda R. Forda.
11- Margaret Hilda Thatcher (ur. 1925), polityk brytyjskiej partii konserwatywnej, premier Wielkiej Brytanii w latach 1979-1990, pierwsza kobieta premier w historii Europy, jako jedyna w historii XX wieku zwyciężyła trzy kolejne elekcje w Wielkiej Brytanii. Polityka, którą prowadziła dała jej przydomek „Żelaznej Damy”.
12- Jean Marie LePen (ur. 1928), prawnik, przywódca prawicowego Francuskiego Frontu Narodowego, partii narodowej, którą założył w 1972 r., kandydat w wyborach prezydenckich we Francji w 2002 r.
13- NAFTA – Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu (North American Free Trade Agreement), porozumienie weszło w życie 1 stycznia 1994 r. i dotyczy eliminacji opłat celnych przy przepływie towarów między USA, Kanadą i Meksykiem. NAFTA jest w rzeczywistości, podobnie jak Unia Europejska, krokiem w kierunku utworzenia rządu światowego.
14- „1984” - powieść George’a Orwella (właśc. Eric Arthur Blair, 1903-1950) z 1949 r., w której przedstawił on życie w systemie totalitarnej kontroli i manipulacji.
15- Paul Warburg (1868-1932), urodzony w bankierskiej rodzinie w Niemczech. Ożenił się z Niną Loeb i od 1902 r. mieszkał w USA, zostając partnerem w jednym z największych banków na Wall Street – Kuhn, Loeb & Co, należącym do jego teścia. Jeden z założycieli banku Rezerwy Federalnej.
16- Bernard Mannes Baruch (1870-1965), finansista i polityk partii demokratycznej, doradca prezydenta Wilsona w czasie I wojny światowej.
17- Warren Gamaliel Harding (1865-1923) 29. prezydent Stanów Zjednoczonych w latach 1921-23, republikanin. Zaczynał swoje dorosłe życie od wydawania gazety w Marion, Ohio.
18- prosperity – dobra koniunktura
19- Calvin Coolidge (1872-1933), 30. prezydent Stanów Zjednoczonych w latach 1923-29, republikanin, prawnik.
