Notatki historyczne na temat Kredytu Społecznego

Louis Even napisał ten artykuł w 1964 r. Nie podpisał go swoim nazwiskiem, a mówi w nim o sobie w trzeciej osobie. Nie zmieniliśmy tu ani jed­nego słowa.

Pani Rosario Côté, Gilberte Côté-Mercier, Louis Even i J. Ernest Grégoire na naszym Kongresie w Asbestos, QC w 1949 r.

Było to pod koniec 1934 r., kiedy Louis Even przeczytał po raz pierwszy książkę na temat Kredytu Społecznego.

Pan Even pracował wtedy w Garden City Press, drukarni Wydawnictwa Przemysłowego i Edukacyjnego w Ste-Anne de Bellevue pod Montrealem. Właściciel wydawnictwa, J. J. Harpell, był kimś więcej, niż tylko biznesmenem: chciał on promować rozwój intelektualny i podstawową wiedzę swoich pracowników. W tym celu założył Koło Naukowe Gardenvale (od nazwy urzędu pocztowego znajdującego się w budynku drukarni). Każdego tygodnia w czasie zimowych miesięcy około 120 pracowników spotykało się w piątkowe wieczory w sali miejscowego ratusza na wykładach, które prowadził Louis Even.

Od elektryczności do pieniędzy

Tematem wykładów w zimie w 1934/35 r. była elektryczność: co każdy powinien wiedzieć na te­mat elektryczności. W lecie poprzedzającym wy­kłady została wydrukowana i specjalnie dla tego zimowego kursu przetłumaczona przez Louisa Evena książka doktora W. L. Goodwina.

Wiele w tym czasie mówiono o monopolu energetycznym i jego relacjach z kanadyjskim Bankiem Królewskim (Royal Bank of Canada), największym wtedy bankiem w kraju. Studia nad monopolem energetycznym doprowadziły wkrótce do odkrycia silnego monopolu pieniądza i kredytu.

Poza tym Harpell został już wcześniej usta­wiony przez ministra finansów rządu libernaego w Ottawie, Fieldinga. Fielding, zanim został mini­strem, był wydawcą „Dziennika handlowego” („Jo­urnal of Commerce”) drukowanego w Garden City Press. Związki Harpella i Fieldinga były bli­skie. Pewnego dnia Fielding, wtedy minister finan­sów, powiedział Harpellowi: „Jeśli chcesz wie­dzieć, gdzie znajduje się władza finansowa w Ka­nadzie, spójrz na banki i towarzystwa ubezpiecze­niowe.”

Wtedy zadecydowano, właśnie tej zimy 1934/35, że kurs następnej zimy będzie dotyczył pieniędzy i kredytu. Wszyscy wyruszyli na poszu­kiwanie książki na ten temat - istniejącej książki lub rękopisu, który mógłby być wydrukowany w Gar­den City Press.

Poszukiwanie

Prośba o książkę została zamieszczona w In­struktorze („The Instructor”), organie koła publi­ko­wanym w czasie zimy (w wersji francuskiej „Le Moniteur”). Nadeszły odpowiedzi – były to książki, broszury i kilka rękopisów. Po ich otrzy­maniu Har­pell przejrzał je i przekazał Evenowi dla uzyskania jego opinii.

Wśród prac wówczas otrzymanych był np. wielki rękopis Geralda Grattona McGeere’a, bur­mistrza Vancouveru i posła federalnego z okręgu Vancouver-Burrard (późniejszego senatora), który chciał uleczenia szalejącej wtedy depresji przez wprowadzenie znacznej ilości prac publicznych, które rząd mógłby finansować poprzez tworzenie pieniędzy. W teorii mogło to być wspaniałe, ale z pewnością cokolwiek nierealne, jak również zbyt duża waga została przyłożona tu do przedsięwzięć państwowych. Niemniej praca McGeere’a została wydrukowana przez Garden City Press nakładem autora, który zatytułował ją „Przezwyciężenie ubó­stwa”.

Znalazł się tam również inny rękopis, mniej obszerny, autorstwa pani A. J. Caldwell z Bristolu w prowincji New Brunswick. Była ona siostrą wiel­kiego eksportera ryb z St. John (New Bruns­wick), pana McLeana (późniejszego sentatora), czło­wieka dobrze poinformowanego na temat obec­nego systemu monetarnego.

To właśnie rękopis pani Caldwell, zatytuło­wany „Pieniądze – co to jest?” został wybrany jako pod­ręcznik następnego zimowego kursu Koła Na­uko­wego Gardenvale. Został on przetłumaczony na francuski przez Louisa Evena pod tytułem „Pie­nią­dze i ich tajemnica”.

Nadesłana została rów­nież książka napisana przez Sylvio Gesella, którego teoria zdobyła znaczną ilość zwo­lenników w wielu krajach. Ge­sell zalecał opodatkowanie pieniędzy, żeby pobu­dzić ich cyrkulację. Posiadacz bank­notu (pieniądza pa­pierowego) musiałby każdego 1-ego i 15-ego dnia miesiąca nalepiać na jego rewersie (z tyłu) zna­czek równy 2% wartości banknotu. Znaczki te oczywiście musia­łyby być kupowane i nikt nie mógłby akceptować banknotu, który nie miałby nalepionego znaczka z odpowiednią datą. Po dwóch latach banknot byłby wycofywany z obiegu, ponieważ nie byłoby już więcej miejsca na znaczki, ale suma tych znaczków dawałaby rzą­dowi cenę banknotu: w ten sposób nowy banknot zostałby z góry opła­cony.

Louis Even nie za bardzo lubił tej teorii: zmu­szałoby to bowiem posiadacza do szybkiego wy­dawania pieniędzy, tak żeby nie widział, jak jego pieniądze rozpływają się stopniowo w rękach. Sprzeciwia się to wolności wyboru jednostki.

Uderzenie światła

Pewnego dnia poczta przyniosła prostą 96-stronicową broszurę, zatytułowaną „Od długu do dobrobytu” („From Debt to Prosperity”), napisaną przez J. Crate’a Larkina z Buffalo. Było to podsu­mowanie monetarnej doktryny Douglasa. Louis Even zaczął czytać ją w pociągu, którym jeździł codziennie z Montrealu do Ste-Anne de Bellevue. Został natychmiast przez nią podbity.

Rozpoznał tu zasady, które wprowadzone w życie stworzyłyby „doskonały” system monetarny: system finansowy wystarczająco elastyczny, żeby odpowiedzieć na wszystkie sytuacje ekonomiczne, dopasowujący się do faktów ekonomicznych za­miast je naruszać lub zaprzeczać im, całkowicie akceptujący wolność wyboru jednostki, wiernie służący produkcji i konsumpcji, odpowiadający na wymagania sektora społecznego jak również eko­nomicznego.

I natychmiast też Louis Even pomyślał sobie: „Każdy musi się o tym dowiedzieć!” Od tej chwili wszystkie jego myśli skupiły się na sposobie urze­czywistnienia tego życzenia.

Przysłane zostały jeszcze dwie książki na te­mat Kredytu Społecznego, bardziej zaawanso­wane niż broszura Larkina: „Kredyt Społeczny dla Ka­nady” W. A. Tutte’a i „Nacjonalizm ekono­miczny” Maurice’a Colbourne’a. Później Louis Even zdobył prace Douglasa i innych autorów na ten temat. Wszystkie po angielsku.

W tłumaczeniu książki pani Caldwell Louis Even wziął na siebie wycięcie lub skróty wielu bi­blijnych cytatów, tak drogich dla protestanckich autorów, żeby zyskać miejsce dla rozdziału o Kre­dycie Społecznym.

Wyjazdy w 1935 r.

Kontakty uzyskane przez Instruktora dopro­wa­dziły do powstania kół naukowych związanych z kołem w Gardenvale. Rozpoczęły one działal­ność w Sherbrooke, Quebec City, w Three Rivers, w Shawinigan, itd. Louis Even i towarzyszący mu pracownicy koła w Gardenvale wiosną i latem 1935 r. na prośbę tych kół prowadzili wykłady w ich siedzibach. Naturalnie Even mówił głównie na te­mat pieniędzy i kredytu.

Prowadził on także spotkania publiczne orga­nizowane przez koła lub przez inne grupy. W taki sposób niższa Izba Handlowa w Shawinigan po­prosiła go o wykład, co przyjął z entuzjazmem. Pięć minut przed rozpoczęciem programu prezes Izby usilnie prosił prelegenta, żeby nie mówił ni­czego przeciwko bankom, ponieważ członkowie grupy byli pracownikami miejscowych banków i obawiali się zwolnień, gdyby zostały one zaatako­wane pod szyldem organizacji, do której należeli.

Louis Even powiedział, że z pewnością będzie mówił o bankach, ale chciałby na samym początku złożyć deklarację, że za słowa, które wypowie od­powiada tylko on i nikt inny. Jego wykład został wysoko oceniony przez zebranych.

Poprzedniego wieczora mówił on w Grand-Mére, a następnego dnia w Almaville (dziś Shawi­nigan-South). Lokalny tygodnik złośliwie napisał, że prorok jeździ po okolicy, przedstawiając wy­wrotową doktrynę. Redaktor naczelny gazety, Dallaire, dodał, że Louis Even został wysłany przez pana Harpella, który otrzymał pieniądze z Nowego Jorku, żeby propagować komunizm w Quebeku!!!

Harpell wysoce dotknięty tym artykułem wstępnym chciał ścigać Dallaire’a, ale okazało się, że był on bankrutem. Później również i Louis Even dowiedział się z ust samego Dallaire’a, że relacja o spotkaniu w Grand-Mére została przedstawiona mu przez adwokata, doradcę miejscowego banku. Nic z tego wszystkiego nie mogło ostudzić zapału propagatora. Wręcz przeciwnie.

I dużo więcej wydarzyło się od tego czasu. Wła­śnie tego lata 1935 r., 22 sierpnia, wybory w prowincji Alberta wygrała partia Kredytu Społecz­nego, zagadka dla mnóstwa ludzi, którzy nie mieli najmniejszego pojęcia, co znaczą słowa „kredyt społeczny”^[1].

Niepożądana broszura

Właśnie po tych wyborach oblat, ksiądz Gu­stave Sauvé, wykładowca uniwersytetu w Ottawie wydał broszurę, w której prezentował Kredyt Spo­łeczny w sposób podobny do Aberharta^[2]. I jako eko­nomista ostro skrytykował Kredyt Społeczny. Jest koniecznością, powiedział, żeby pieniądze opierały się na złocie: niewielka ilość tego metalu została dana przez Opatrzność w służbie rodzaju ludzkiego, żeby zapobiec inflacji monetarnej!

Ponieważ autorem broszury był godny sza­cunku zakonnik, dobrze znany ze swej krucjaty przeciw komunizmowi, mogłoby to z pewnością przynieść szkody propagandzie Kredytu Społecz­nego, tym bardziej w populacji, która wtedy miała tendencję do podejrzewania o komunizm każdej idei, która przeciwstawiała się konformizmowi, na­wet w sprawach świeckich – tym bardziej, kiedy była to kwestia pieniędzy, uważanych podświado­mie za rzecz świętą.

Propaganda postępuje

Na prośbę Louisa Evena Harpell wydrukował francuskie tłumaczenie książki Larkina „Od długu do dobrobytu”. Została ona wydana pod tytułem „Propozycje Kredytu Społecznego”. Był to począ­tek francuskiej literatury na temat Kredytu Spo­łecznego. Książkę przetłumaczył z angielskiego Louis Even.

W czasie kampanii wyborczej, która poprze­dzała wybory 14 października 1935 r. Even towa­rzyszył na spotkaniach Fredowi Droletowi, który był popierany przez Garden City Press w powiecie Ja­cques Cartier,^[3] jako kandydat nowo założonej przez Stevensa partii Restauration nationale. Dro­let był dotychczas prominentnym członkiem Partii Konserwatywnej.

Tematem wszystkich wykładów Louisa Evena były pieniądze i kredyt – oraz Kredyt Społeczny. Publiczność słuchała z początku ze zdziwieniem, a potem ze wzrastającym zainteresowaniem. Ludzie, którzy cierpieli z powodu tak ciężkiej i długiej de­presji, jakiej nikt dotąd nie doświadczył otrzymali wiadomość o wyzwoleniu.

W zimie 1935/36 wszyscy pracownicy Garden City Press poznali doktrynę Douglasa podczas ty­godniowych kursów na temat pieniądza i kredytu.

„Le Moniteur” został także wciągnięty do współ­pracy. Louis Even tłumaczył dla „Monitora” artykuły pisane na różne tematy przez Harpella dla Instruktora. Louis Even zatroszczył się o skrót nie­których z nich, żeby zrobić nieco miejsca, gdzie mógłby zaprezentować pewne aspekty Kredytu Społecznego.

„Monitor” osiągnął 1200 prenumeratorów w ję­zyku francuskim, w prowincjach Quebec i New Brunswick, we francuskich dystryktach Ontario i na Preriach^[4]. W ten sposób idea Kredytu Społecz­nego zaczęła się rozszerzać, a związki zostały na­wiązane.

Nieoczekiwane kontakty

Na początku stycznia 1936 r. Stowarzyszenie Księgowych z Quebec City, pod wpływem brata Ferdynanda, wykładowcy Akademii Handlowej po­prosiło Louisa Evena o wykład na temat Kre­dytu Społecznego Douglasa. Even przyjął zapro­szenie.

Konferencja odbyła się w wielkiej sali Akade­mii Handlowej pod przewodnictwem Evariste’a Ro­chette’a, prezesa Stowarzyszenia Księgowych.

Tego wieczora Louis Even miał publiczność najwyższej klasy. W pierwszym rzędzie między in­nymi siedzieli: J. Ernest Grégoire, burmistrz Qu­e­beku i deputowany z Montmagny; jego przyjaciel dr Philippe Hamel, także deputowany; ich wspólny przyjaciel dr Marcoux; redaktor naczelny gazety „Akcja Katolicka”, Eugène L’Heureux, itd. Było tam także wielu braci z Akademii, między innymi brat Pallassis, dyrektor, i inni z sektora publicz­nego, jak Lucien Paradis, który stał się aktywnym członkiem tworzącego się w tym okresie ruchu Kredytu Spo­łecznego.

Wykład na temat Kredytu Społecznego został dobrze odebrany. „Akcja Katolicka” zamieściła z niego sprawozdanie. Naturalnie na reakcję nie trzeba było długo czekać: między innymi ze strony dyrektora banku, który brał udział w spotkaniu. Lecz jego krytyka, która ukazała się w „Akcji Ka­tolickiej”, w dziale „Opinie czytelników”, posłu­żyła do tego, by przedstawić mu dwie solidne re­pliki w tej samej gazecie.

Liga Kredytu Społecznego

Z tej samej okazji Louis Even spotkał się z Ko­łem Naukowym w Quebec City, gdzie była dysku­towana możliwość założenia Ligi Kredytu Społecz­nego, której członkami mogłyby być osoby indywi­dualne, jak również koła. Zostało to w zasa­dzie przyjęte, utworzono nawet tymczasowe kie­row­nic­two w oczekiwaniu na oficjalne otwarcie, które miało miejsce 18 maja 1936 r. Ponieważ Louis Even ubiegał się o ludzi, a nie o tytuły od­mówił przewodniczenia Lidze, które znalazło się w rę­kach młodego adwokata Louisa Dugala. Louis Even za­akceptował tylko stanowisko honorowego prze­wodniczącego.

Harpell słysząc o tym, nalegał żeby Louis Even, jako honorowy przewodniczący, zwołał w Montrealu spotkanie dotychczasowych głównych członków. Zarezerwował w tym celu salę w hotelu Windsor. Harpell chciał uzyskać ich opinię na te­mat pomysłu przedstawienia kandydata dla partii Kre­dytu Społecznego w wyborach wstępnych wtedy przygotowywanych.

Przybyło ponad 30 członków z Quebec City, Shawinigan, Three Rivers, Sherbrooke, Hull, a także z Montrealu. Z wyjątkiem jednego głosu wszyscy byli przeciwko bezpośredniemu uczest­nictwu w tych wyborach.

„Zeszyty Kredytu Społecznego”

Even wykorzystał okazję do przedstawienia pro­jektu, który chodził mu od dłuższego czasu po głowie: publikacji periodyku (jeśli byłoby to moż­liwe – miesięcznika), który mógłby się nazywać „Zeszyty Kredytu Społecznego” („Cahiers du Crédit Social”).

Ale czy miesięcznik znalazłby wystarczającą liczbę prenumeratorów lub kupujących, żeby mógł przetrwać? Był wtedy drukowany w Garden City Press miesięcznik w języku angielskim „Kredyt Społeczny Douglasa”, wydawany przez C. V. Kerslake’a z Ontario. Ale Kerslake nie mógł zna­leźć w całej angielskiej Kanadzie wystarczającej ilości prenumeratorów, żeby opłacić koszty druku: musiał on zrezygnować po wydaniu siódmego nu­meru.

Louis Even powiedział zebranym w hotelu Wind­sor, że trzeba by było sprzedawać 6000 eg­zemplarzy pisma, żeby pokryć koszty. Obecne tam osoby były entuzjastycznymi zwolennikami Kredytu Społecznego; podsumowując ich obiet­nice, 6000 egzemplarzy mogłoby być przekro­czone już przy pierwszym wydaniu!

Dobrze wiadomo, że w tym wypadku trzeba zawsze podane liczby podzielić przez dwa, przez cztery lub nawet więcej. Pomimo tego wiara i na­dzieja zajmowały miejsce kapitału przy zakładaniu wielu ruchów. „Zeszyty” miały być publikowane przy osobistej odpowiedzialności Louisa Evena, w żaden sposób nie angażując w to Ligi, która mo­głaby używać ich nie będąc ich właścicielem.

Pierwsze wydanie „Zeszytów Kredytu Społecz­nego” nosiło datę październik 1936. Zo­stało jednak wydrukowane wiele tygodni wcze­śniej i pierwsza jego dystrybucja odbyła się w okolicy Chicoutimi-Jonquiere, w sierpniu w czasie serii spotkań zor­ganizowanych tam przez Louisa Evena.

Louis Even wciąż pracował w Garden City Press. Pisał „Zeszyty” wieczorami, a swoje wy­jazdy w teren organizował w czasie weekendów.

Następnej zimy 1936/37, w ciągu całego 1937 r. i w pierwszych miesiącach 1938 r. Henri-Geor­ges Grenier z Three Rivers oddał do dyspozycji Louisa Evena siebie i swój samochód na bardzo wiele tych weekendów, prowadząc spotkania i za­kładając koła naukowe. Koła te zakładane w po­śpiechu i złożone głównie z profesjonalistów, han­dlowców, budowni­czych i innych osób z tej klasy trwały tyle, co trwają róże: okres, nie ranka, ale wieczoru.

Mimo to informacja się rozszerzała i mocniej­sze koła robiły dobrą robotę w wielu miastach: Montrealu, Quebeku, Three Rivers, Hull, Sherbrooke, Asbestos, itd. „Zeszyty” nigdy nie przekro­czyły 2400 prenumeratorów. Duża ich część była sprzedawana za pośrednictwem tych, którzy brali regularnie przy każdym wydaniu 40 egzemplarzy za jednego dolara i sprzedawali je po pięć centów za sztukę. „Zeszyty” nie mogły ukazywać się re­gularnie każdego miesiąca. Trzeba było sprzedać ich tyle, żeby zapłacić drukarzowi co najmniej część narosłego długu, zanim rozpoczęta została praca nad nowym numerem.

Tak więc prenumerata, która kosztowała 50 centów nie była oparta na bazie roku, ale na bazie dwunastu numerów. W ciągu trzech lat od paź­dziernika 1936 r. do sierpnia 1939 r. opublikowano 16 numerów.

Okres „Zeszytów Kredytu Społecznego”, który był także czasem Ligi Kredytu Społecznego, był okresem ekspansji idei Kredytu Społecznego, ale był przerywany różnego rodzaju wypadkami, nie­którymi przyjemnymi, innymi smutnymi: popar­ciem i zaprzeczeniami; zaproszeniami na wykłady do seminariów i potępieniem z ambon niektórych ko­ściołów; aktywnymi grupami i grupami drze­mią­cymi; kołami należącymi do Ligi i wykonują­cymi dobrą robotę i godzinami straconymi na bez­owoc­nych dyskusjach i konfliktach wśród kierow­nictwa Ligi; entuzjastami, którzy wstępowali w szeregi i tymi, którzy je opuszczali.

* * *

Kontynuacja tego historycznego zestawienia może przynieść relacje z wielu wydarzeń okresu, poprzedzającego założenie pisma „Vers Demain” („W kierunku jutra”). Pozwólcie nam jednak od razu podkreślić dwa cenne nabytki tamtych lat. Wierzymy, że były one największym darem, jaki Opatrzność mogła uczynić dla nowotworzonego ruchu, by pozwolić mu wytrzymać próbę i rozwi­nąć się cudownie, pomimo przeszkód, których nie bra­kowało. Było to przystąpienie do ruchu Ma­itre’a J. Ernesta Grégoire’a^[5], który usłyszał Louisa Evena w Akademii Handlowej w Quebeku i przy­stąpienie w 1936 r. tej osoby, którą okazała się później Gil­berte Côté^[6].

Na pierwszym Kongresie Kredytu Społecz­nego w prowincji Quebec, który odbył się w St. Hyacin­the, 29 maja 1938 r., J. Ernest Grégoire wypowie­dział następującą publiczną deklarację w swoim przemówieniu na zakończenie Kongresu: „Utoż­samiam się całkowicie z doktryną Kredytu Spo­łecznego Douglasa i z ruchem zapoczątkowa­nym przez Louisa Evena, którego celem ma być zapo­znanie społeczeństwa z tą doktryną.”

–––––––––––––––––––––

Proszę nie myśleć, że Partia Kredytu Społecz­nego jest tym samym, co doktryna Kredytu Spo­łecznego. Liderzy Partii Kredytu Społecznego nie są w ogóle prawdziwymi zwolennikami Kredytu Społecznego. Réal Caouette, były lider Partii Kre­dytu Społecznego, był daleki od bycia kredytow­cem społecznym w doktrynie, a zupełnie nie był nim w metodach.

maj - czerwiec 1985

Uwaga: wszystkie przypisy pochodzą od redakcji.

[1] Partia Kredytu Społecznego – zaistniała przez jakiś czas na kanadyjskiej scenie politycznej na szczeblu fe­deralnym i znalazła się nawet u władzy w prowincji Al­berta od 1935-1971 r., a w prowincji British Columbia od 1952-1991 r. (z wyjątkiem lat 1972-75). Żadna z tych partii prowincjonalnych nie wprowadziła Kredytu Spo­łecznego w życie. I faktycznie nie ma potrzeby tworzenia specjalnej partii Kredytu Społecznego, ponieważ jego zasady mogą zostać wprowadzone przez jakąkolwiek partię będącą u władzy.

[2] William Aberhart – dyrektor szkoły średniej w Calgary, prowadził niedzielne radiowe audycje religijne i w swoim programie radiowym zaczął propagować Kredyt Spo­łeczny. W 1935 r. przedstawił „swoich” kandydatów w wyborach do parlamentu Alberty i wygrał je zdobywając 56 mandatów na 63 miejsca. Aberhart został premierem rządu Alberty. Jednak, ponieważ posiadał zbyt małą wiedzę na temat Kredytu Społecznego i nie rozumiał jego technicznych podstaw, doprowadziło go to do wy­paczenia zasad Kredytu Społecznego. Błędy, które po­pełnił w pierwszych latach swojej władzy dużo go na­uczyły. Kiedy był gotowy by podjąć walkę przeciwko monopolowi kredytu zmarł w maju 1943 r.

[3] Jacques Cartier (1491-1557) – pierwszy europejski od­krywca Kanady i założyciel jej francuskiej części.

[4] Prerie – prowincje rolnicze Kanady: Manitoba, Saska­tchewan, Alberta.

[5] Maitre J. Ernest Grégoire (1886-1980) – absolwent wy­działu prawa Uniwersytetu Laval w Quebec City i wy­działu ekonomii i nauk społecznych, ukończył też nauki polityczne i dyplomację na Uniwersytecie w Louvain w Belgii, a także literaturę francuską na Uniwersytecie w Lille we Francji. Był znakomitym adwokatem w Quebec City, profesorem ekonomii politycznej i prawa handlo­wego w Akademii Handlowej w Quebec City i w Laval University; był też profesorem architektury i historii sztuki w Quebec City Art College. W styczniu 1936 r., kiedy był burmistrzem Quebec City i członkiem zgromadzenia ustawodawczego Montmagny po raz pierwszy usłyszał wykład Louisa Evena na temat Kredytu Społecznego. Odtąd stał się jego gorącym zwolennikiem i propagato­rem aż do końca życia. Kiedy zaczął głosić idee Kredytu Społecznego establishment, którego był członkiem, od­sunął się od niego. Grégoire był wielkim obrońcą ruchu Louisa Evena. Mimo obrzydliwych oskarżeń, jakich do­świadczył pozostał on wierny Evenowi do końca swego życia. Zmarł w 1980 r.

[6] Gilberte Côté – ur. 1910, redaktor naczelna Vers De­main i Michael Journal, ich współzałożycielka wraz z Louisem Evenem, którego była najbliższym współpra­cownikiem. Ukończyła wydział filozofii i literatury Uni­wersytetu Montrealskiego, a także wydział nauk spo­łecznych, ekonomicznych i politycznych tego samego uniwersytetu. Ukończyła również studia w dziedzinie sztuki i muzyki w Chicago. Od 1939 r. całkowicie po­święciła się pracy nad propagowaniem Kredytu Spo­łecznego. Do dziś kieruje redakcją Michael Journal i mieszka w siedzibie Instytutu Louisa Evena dla Spra­wiedliwości Społecznej w Rougemont pod Montrealem.