Odpusty w Kościele Katolickim

W historii narosło wiele opinii na temat odpu­stów Były czasy, w których poprzez niewłaściwe ich traktowanie dochodziło do bardzo poważnych nadużyć. Dzisiaj, a już właściwie podczas trwania Soboru Watykańskiego II, zorientowano sin, że odpusty są zbyt ważną sprawą, by przejść obok nich obojętnie. Z tej racji Paweł VI ogłosił w Kon­stytucji Apostolskiej Indulgentiarum doctrina, z 1 stycznia 1967 r., poprawioną naukę w zakresie praktyki odpustów. Podaje ją w sposób skonden­sowany w kanonach 992-997 kodeks prawa kano­nicznego Jana Pawła II z 1983 r.

Objawienie Boże poucza nas, że grzechy po­ciągają za sobą kary, a gładzone są przez cierpie­nie, trudy życia czy też przez śmierć (por. Rdz 3,16-19; Rz 2,9). Chrześcijanin popełniający grzech otrzymuje w sakramencie pokuty odpusz­czenie winy, natomiast pozostaje jeszcze tzw. Kara doczesna. Darowanie kary doczesnej określa się terminem „odpust”, którego uzyskanie zakłada szczerą wewnętrzną przemianę oraz wypełnienie przepisanych uczynków. Odpust jest cząstkowy lub zupełny, w zależności od tego, czy uwalnia od kary doczesnej w części lub całości. Paweł VI zniósł odpusty określane konkretnym czasem (np. ilością dni lub lat), ponieważ w wieczności nie ma czasu. Wierny może uzyskiwać odpust cząstkowy lub zupełny tylko za siebie lub ofiarować go za zmarłego, ale za nikogo z żyjących, ponieważ każdy człowiek sam jest w stanie dokonać prze­miany swojego życia i wypełnić wymagane do otrzymania odpustu warunki. Odpust zupełny można uzyskać tylko jeden raz w ciągu dnia, poza pozostającymi w obliczu śmierci, natomiast odpu­sty cząstkowe można uzyskiwać w ciągu jednego dnia wielokrotnie.

Do uzyskania odpustu zupełnego wymagane są trzy warunki:

1. spowiedź sakramentalna;
   
   
2. komunia św.;
   
   
3. modlitwa w intencji Papieża.

Chodzi tu o intencję, jaką Ojciec Św. wyzna­cza na każdy miesiąc, a nie w intencji osoby Pa­pieża. Wystarczy odmówić „Ojcze nasz” i „Zdrowaś Maryjo”.

WIELORAKIE PRZEBACZENIE

Kościół może w rozmaity sposób wypraszać przebaczenie grzechów. Czyni to np. przez czyta­nie Pisma św., Dlatego kapłan po odczytaniu Ewangelii mówi: „Niech słowa Ewangelii zgładzą nasze grzechy”. Albo, jeśli ktoś wstawia się za kimś, jeśli rezygnuje z czegoś na rzecz innych lub staje w obronie drugiego człowieka, jeśli wchodząc do kościoła żegna się wodą święconą i na nowo uświadamia sobie, że należy do wspólnoty ochrzczonych – znaczy to, że znalazł się na drodze nawrócenia i odpuszczenia grzechów. Jednak szczególną moc darowania grzechów ma uczest­niczenie we mszy świętej, ponieważ w niej uroczy­ście wyznajemy, że Krew Jezusa „za nas i za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów”.

Jeszcze inną drogą otrzymania przebaczenia są nabożeństwa pokutne, ponieważ zwracają uwagę na to, że Kościół jako wspólnota wierzą­cych jest miejscem pojednania. W modlitwie „Oj­cze nasz” chrześcijanin prosi: „Odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowaj­com”. Kto na zakończenie dnia, rozważając wszystko co się zdarzyło, wzbudzi w sobie żal za grzechy i wyrazi wolę poprawy – może liczyć na Boże przebaczenie. A także ten, kto przezwycięży własną dumę i poprosi bliźniego o przebaczenie, uzyskuje je również od Boga.

Szczególne znaczenie dla odpuszczania grzechów posiadają sakramenty. Przez chrzest Chrystus wyzwala ludzi z mocy grzechu i stawia ich po stronie Boga. Dlatego mówimy w wyznaniu wiary: „Wyznaję jeden chrzest na odpuszczenie grzechów”. W obliczu śmierci otrzymują wierzący odpuszczenie grzechów w sakramencie namasz­czenia chorych. Między chrztem a śmiercią towa­rzyszy naszemu życiu ciągła możliwość nawróce­nia i pojednania w sakramencie pokuty.

Stary Testament przypisuje uczynkom miło­sierdzia ogromne znaczenie. W księdze Tobiasza mówi Anioł Rafał: Jałmużna uwalnia od śmierci i oczyszcza z każdego grzechu (Tb 12, 9).

Odpust: „W pierwszych wiekach Kościoła grzesznicy za ciężkie winy musieli odbywać długie publiczne pokuty, zanim otrzymali rozgrzeszenie i przyjęci zostali z powrotem do społeczności Ko­ścioła. Gdy prześladowany za wiarę chrześcijanin wstawił się za grzesznikiem, wówczas mogła być tamtemu darowana pokuta za popełnione grzechy. To łagodzenie, a nawet darowanie publicznych aktów pokuty (a więc nie odpuszczenie grzechów) nazwano później odpustem. Jeszcze później roz­powszechniono tę praktykę, powołując się na za­sługi Jezusa Chrystusa i świętych. W końcu doszło do zwyczaju uzyskiwania „odpustów” dla „dusz w czyśćcu cierpiących”, by skrócić czas ich oczysz­czenia. W średniowieczu doszło do wypaczenia odpustów. (Trzeba tu wspomnieć przede wszyst­kim o pieniężnych zapłatach, którymi można było zastępować uczynki pokutne). Stało się to jednym z zarzutów wysuwanych w czasach reformacji. Nauka Kościoła mówi, że przez odpust Bóg od­puszcza kary doczesne za grzechy już odpusz­czone. Aby uzyskać odpust, należy być „w stanie łaski”, to znaczy – być bez grzechów ciężkich i spełniać przepisane dobre uczynki lub modlitwy.

I. Odpust jest darowaniem wobec Boga kary doczesnej za grzechy odpuszczone już, co do winy. Może go uzyskać wierny, odpowiednio przy­gotowany – po wypełnieniu pewnych określonych warunków – przy pomocy Kościoła, który jako słu­żebnica odkupienia autorytatywnie rozporządza i dysponuje skarbcem zadośćuczynienia Chrystusa i Świętych. Odpustami są czynności wiernych, w wielu wypadkach łączące się z jakimś miejscem (np. kościołem) lub z rzeczą (np. różańcem).

II. Odpust jest cząstkowy albo zupełny, zależ­nie od tego, czy uwalnia od kary doczesnej należ­nej za grzechy w części lub w całości. Odpust cząstkowy jest oznaczany bez określania dni lub lat. Kryterium miary tego odpustu stanowi wysiłek i gorliwość, z jaką ktoś wykonuje dzieło obdarzone odpustem cząstkowym. Mianowicie zyskującemu odpust Kościół przydziela ze swego skarbca tyle darowania kary doczesnej, ile on sam jej otrzymuje przez wykonanie dobrej czynności. Stąd tym wię­cej będzie darowania, im więcej gorliwości okaże osoba zyskująca odpust.

III. Nikt nie może przekazywać innym osobom żyjącym odpustów, jakie sam zyskuje. Odpusty za­równo cząstkowe jak i zupełne mogą być zawsze ofiarowane za zmarłych na sposób wstawiennic­twa.

IV. Odpust zupełny można uzyskać tylko je­den w ciągu dnia. Jednakże w momencie śmierci wierny może uzyskać odpust zupełny, chociażby tego dnia zyskał już inny odpust zupełny. Odpust cząstkowy można uzyskać kilka razy dziennie, chyba że co innego jest wyraźnie zaznaczone.

V. Do uzyskania odpustu zupełnego wymaga się wykonania dzieła obdarzonego odpustem, oraz wypełnienia trzech następujących warunków: a) spowiedź sakramentalna, b) Komunia euchary­styczna, c) modlitwa w intencjach Ojca Świętego.

VI. Ponadto wymaga się wykluczenia wszel­kiego przywiązania do grzechu nawet powsze­dniego. Jeśli brakuje pełnej tego rodzaju dyspozy­cji, albo nie zostaną spełnione wyliczone warunki, wtedy odpust będzie tylko cząstkowy.

VII. Wypada, by Komunia święta i modlitwa w intencjach Ojca Świętego miały miejsce w tym dniu, w którym wykonuje się dzieło obdarzone od­pustem.

VIII. Po jednej spowiedzi sakramentalnej można uzyskać kilka odpustów zupełnych. Nato­miast po jednej Komunii eucharystycznej i po jed­nej modlitwie w intencjach Ojca Świętego zyskuje się tylko jeden odpust zupełny.

IX. Warunek dotyczący modlitwy w intencjach Ojca Świętego wypełnia się całkowicie przez od­mówienie jeden raz "Ojcze nasz" i "Zdrowaś". Po­zostawia się wiernym swobodę wyboru jakiejkol­wiek modlitwy zgodnie z ich pobożnością.

X. Jeżeli do uzyskania odpustu związanego z jakimś dniem wymagane jest nawiedzenie kościoła lub kaplicy, to można go dokonać od południa dnia poprzedzającego, aż do północy kończącej dzień oznaczony.

XI. Wierni mogą uzyskać odpust zupełny wy­pełniając warunki określone w punkcie 5 i nastę­pujące dzieła obdarzone odpustem:

1. adoracja Najświętszego sakramentu trwająca przynajmniej pół godziny,

2. pobożne przyjęcie – choćby tylko przez radio – Błogosławieństwa Papieskiego udzielanego Mia­stu i Światu,

3. nawiedzenie cmentarza w dniach od 1 do 8 li­stopada połączone z modlitwą za zmarłych – choćby tylko w myśli za zmarłych (odpust ten może być ofiarowany tylko za dusze w czyśćcu cierpiące); w pozostałe dni roku – odpust cząst­kowy,

4. pobożny udział w obrzędzie liturgicznym w Wielki Piątek i ucałowanie krzyża,

5. udział w ćwiczeniach duchowych trwających przynajmniej przez trzy dni,

6. publiczne odmówienie Aktu Wynagrodzenia w uroczystość Najświętszego Serca Jezusowego,

7. publiczne odmówienie Aktu poświęcenia ro­dzaju ludzkiego Chrystusowi Królowi w uroczy­stość Chrystusa Króla,

8. w uroczystość św. Apostołów Piotra i Pawła, każdy kto pobożnie używa przedmiotu religijnego (krzyża, różańca, szkaplerzna, medalika) poświę­conego przez Papieża lub Biskupa i w tym dniu odmówi Wyznanie Wiary,

9. wysłuchanie w czasie misji kilku kazań i udział w uroczystym ich zakończeniu,

10. przystąpienie po raz pierwszy do Komunii św. lub udział w takiej pobożnej ceremonii,

11. odprawienie pierwszej Mszy św. lub pobożne uczestnictwo w niej,

12. odmówienie różańca w kościele, w rodzinie, we wspólnocie zakonnej (należy odmówić przy­najmniej jedną część, jednakże pięć dziesiątek w sposób ciągły, z modlitwą ustną należy połączyć pobożne rozważanie tajemnic, w publicznym od­mawianiu tajemnice winne być zapowiadane zgodnie z zatwierdzoną miejscową praktyką, w odmawianiu prywatnym wystarczy, że wierny łączy z modlitwą ustną rozważanie tajemnic),

13. odnowienie przez kapłana w 25-, 50-, 60-lecie święceń kapłańskich postanowienia wiernego wy­pełniania obowiązków swojego powołania, uczest­niczenie w Mszy św. jubileuszowej,

14. czytanie Pisma św. z szacunkiem należnym słowu Bożemu, przynajmniej przez pół godziny,

15. nawiedzenie kościoła, w którym trwa Synod diecezjalny i odmówienie tam „Ojcze nasz" i „Wie­rzę",

16. odmówienie w sposób uroczysty hymnu „Przed tak wielkim Sakramentem" w Wielki Czwartek,

17. odmówienie tego samego hymnu w uroczy­stość Bożego Ciała,

18. publiczne odmówienie hymnu: „Ciebie Boże wielbimy" w ostatnim dniu roku,

19. publiczne odmówienie hymnu „Przybądź Du­chu" w Nowy Rok i w Zesłanie Ducha Świętego,

20. pobożne odprawienie Drogi Krzyżowej (przed stacjami prawnie irygowanymi, połączone z rozwa­żaniem Męki i Śmierci Chrystusa i przechodzeniem od stacji do stacji; w publicznym odprawianiu wy­starczy przechodzenie prowadzącego),

21. pobożne nawiedzenie kościoła w święto tytułu i dnia 2 sierpnia (odpust Porcjunkuli) i odmówienie „Ojcze nasz" i „Wierzę",

22. pobożne nawiedzenie kościoła lub ołtarza w dniu jego konsekracji i odmówienie „Ojcze Nasz" i „Wierzę",

23. pobożne nawiedzenie kościoła w Dniu Zadusz­nym i odmówienie „Ojcze nasz" i „Wierzę" (odpust ten może być ofiarowany tylko za dusze w czyśćcu cierpiące),

24. pobożne nawiedzenie kościoła lub kaplicy za­konnej w święta Założyciela i odmówienie „Ojcze nasz” i „Wierzę",

25. udział w czynności świętej, której przewodni­czy wizytator w czasie odbywania wizytacji paster­skiej,

26. odnowienie przyrzeczeń chrztu św. w czasie nabożeństwa Wigilii Paschalnej lub w rocznicę swego chrztu,

27. pobożne nawiedzenie jednej z czterech patriar­chalnych bazylik rzymskich i odmówienie tam „Ojcze nasz" i „Wierzę" w: święto tytułu, jakie­kolwiek święto nakazane, raz w roku w innym dniu wybranym przez wiernego,

28. udział w świętych czynnościach sprawowa­nych w kościołach stacyjnych w Rzymie w okre­ślonych dniach roku zaznaczonych w Mszale Rzymskim,

29. w momencie śmierci, o ile wierny miał za ży­cia zwyczaj odmawiania jakichkolwiek modlitw (w tym wypadku wymieniony warunek zastępuje trzy zwyczajne warunki uzyskania odpustu zupełnego), dla uzyskania tego odpustu chwalebną rzeczą jest posługiwać się krucyfiksem lub krzyżem.

30. odmówienie modlitwy: Oto ja, o dobry i najsłod­szy Jezu – po komunii św. Przed obrazem Jezusa Chrystusa w każdy piątek Wielkiego Postu i w Wielki Piątek; w pozostałe dni roku – odpust cząstkowy,

31. posługiwanie się przedmiotami pobożności (krucyfiksem, krzyżem, szkaplerzem, medalikiem), jeżeli są pobłogosławione przez Papieża, ewentu­alnie przez biskupa, jeśli w uroczystość świętych Apostołów Piotra i Pawła, odmówimy wyznanie wiary (jakąkolwiek formułę); natomiast posługując się tymi przedmiotami pobłogosławionymi przez kapłana lub diakona – odpust cząstkowy.

Pełny wykaz odpustów cząstkowych:

32. odmówienie modlitwy: czynności nasze... (Mszał Rzymski: kolekta z czwartku po Popielcu),

33. odmówienie aktów cnót teologicznych i żalu za grzechy,

34. odmówienie hymnu: Uwielbiam Cię nabożnie (Adoro Te, devote),

35. odmówienie przed zebraniami modlitwy: Sta­jemy wobec Ciebie, Panie,

36. odmówienie modlitwy: Do Ciebie, Święty Józe­fie,

37. odmówienie modlitwy: Dzięki Ci składamy, Wszechmogący Boże, za wszystkie dobrodziej­stwa Twoje. Który żyjesz i królujesz na wieki wie­ków. Amen,

38. odmówienie modlitwy: Aniele Boży,

39. odmówienie modlitwy: Anioł Pański, w okresie wielkanocnym Królowo nieba,

40. odmówienie hymnu Duszo Chrystusowa,

41. nawiedzenie cmentarza starochrześcijańskiego, czyli katakumb,

42. odmówienie Składu Apostolskiego (pacierzowe wyznanie wiary) lub Symbolu Nicejsko – Konstantynopolitańskiego (mszalne wyznanie wiary),

43. akt komunii duchowej, wzbudzony przy pomocy jakiejkolwiek pobożnej formuły,

44. odmówienie Jutrzni lub Nieszporów żałobnych,

45. udział w nauczaniu lub uczeniu się nauki chrześcijańskiej,

46. odmówienie Psalmu 130(729): Z głębokości,

47. odmówienie modlitwy: Panie, Boże wszechmogący... (Liturgia Godzin: poniedziałek, II tydzień, Jutrznia),

48. odmówienie modlitwy: Wysłuchaj nas, Panie Święty, Ojcze wszechmogący, wieczny Panie, i racz zesłać z nieba świętego Anioła Swego, aby strzegł, osłaniał, nawiedzał i bronił wszystkich mieszkańców tego domu. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen,

49. odmówienie litanii: do Najświętszego Imienia Jezus, do Najświętszego Serca Pana Jezusa, do Najdroższej Krwi Chrystusa Pana, Loretańska do Najświętszej Maryi Panny, do świętego Józefa, do Wszystkich Świętych,

50. odmówienie kantyku: Magnifikat,

51. odmówienie modlitwy: Maryjo, Matko łaski, Matko miłosierdzia. Broń nas od wroga i przyjmij w godzinę śmierci,

52. odmówienie modlitwy: Pomnij, o Najświętsza Panno Maryjo (modlitwa św. Bernarda),

53. odmówienie Psalmu 51 (50): Zmiłuj się...,

54. uczestnictwo w publicznie odprawianej nowennie przed Bożym Narodzeniem, Zesłaniem Ducha Świętego i Niepokalanym Poczęciem,

55. odmówienie Małych oficjów: o Męce Pańskiej, o Najświętszym Sercu pana Jezusa, o Matce Bożej, o Niepokalanym Poczęciu, o św. Józefie,

56. odmówienie zatwierdzonej przez władzę kościelną modlitwy o powołania kapłańskie i zakonne,

57. odprawienie modlitwy myślnej (rozmyślania),

58. odmówienie modlitwy za Papieża: Wezwanie; módlmy się za Papieża naszego...Odpowiedź; Niech go Pan strzeże, zachowa przy życiu, darzy szczęściem na ziemi, i broni przed nieprzyjaciółmi,

59. odmówienie modlitwy: O święta uczto...,

60. słuchanie przepowiadanego Słowa Bożego (kazania),

61. odmówienie: Modlitwy o jedność Kościoła,

62. uczestnictwo w miesięcznym dniu skupienia,

63. odmówienie modlitwy: Wieczny odpoczynek,

64. odmówienie modlitwy: Racz, Panie nagrodzić życiem wiecznym wszystkich, którzy nam dobrze czynią dla imienia Twego,

65. odmówienie: Witaj Królowo, Matko Miłosierdzia...,

66. odmówienie: Święta Maryjo, przybądź z pomocą biednym,

67. odmówienie modlitwy: Święci Apostołowie Piotrze i Pawle,

68. pobożne przeżegnanie się i wypowiedzenie słów: W Imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Amen,

69. odmówienie modlitwy: Pod twoją obronę...,

70. odmówienie modlitwy: Przyjdź Duchu Święty, napełnij serca wiernych Twoich i ogień miłości w nich zapal,

71. odmówienie modlitwy: Nawiedź ten dom (Liturgia Godzin: Kompleta po Nieszporach uroczystości.

opr. Tadeusz Głowacz

 

---

 

Notatka: Do opracowania wykorzystano materiały ze stron internetowych: Opoka, Mateusz, Archidiecezja Łódź, Diecezja Gorzów Wielkopolski; Książki: Rękopis z czyśćca tłumaczenie z francuskiego – Michalineum 2000 oraz O życiu pozagrobowym – fragmenty książki Święta Pani