Michael październik - listopad - grudzień 2007

20 / 24

20 MICHAEL Journal: 1101 Principale St., Rougemont QC, J0L 1M0, Canada • Tel.: (450) 469-2209 • Fax (450) 469-2601
Dwumiesięcznik MICHAEL: ul. Komuny Paryskiej 45/3A, 50-452 Wrocław, Polska • Tel.: (071) 343-6750 • październik-grudzień 2007
Ks. dr Tadeusz Bienasz
Wprowadzenie
Na V Zjeździe w Gnieźnie, który odbył się tuż
przed przyjęciem do Unii Europejskiej kolejnych 10.
państw (12-14 marzec 2004), uczestnicy Zjazdu wy-
razili swą troskę o przyszłość ducha Europy. W ich
otwartym przesłaniu czytamy:
Rozszerzenie Unii Europejskiej o kolejne dzie­
sięć krajów to przełomowy etap historii, który wzy-
wa do refleksji nad fundamentami jedności Starego
Kontynentu. Chcąc odkryć sens procesu zjedno-
czeniowego, Europa musi na nowo odnaleźć swoją
duszę. Do zbudowania wspólnoty ludzi i narodów
nie wystarczy integracja na poziomie polityki i eko-
nomii. Z uwagą wysłuchaliśmy przesłania Jana Pa-
wła II, który wskazał, iż „w łonie rozszerzającej się
Wspólnoty Europejskiej pojawia się pokusa oddzie-
lania teraźniejszości od historii, kultury od tradycji, a
w końcu polityki i ekonomii od wartości duchowych,
które stanowią fundament europejskiej tożsamości”.
Europa potrzebuje dziś nowych duchowych katedr
– jako fundamentów, na których mogłaby się wes-
przeć. (…)
Chcąc skutecznie nieść Chrystusa dzisiejszej
Europie, musimy dać świadectwo naszej jedności w
różnorodności, przezwyciężyć istniejące wśród nas
podziały, dać światu świadectwo przebaczenia, po-
jednania i braterstwa, w duchu cywilizacji miłości.
(…)
Trzeba, abyśmy wnieśli do Europy pogłębioną
wizję osoby ludzkiej, realizm naszej ascetycznej du-
chowości i autentyzm wspólnoty życia. (…)
Taka będzie Europa, jacy będziemy my – nasze
małżeństwa i rodziny, nasze gminy i parafie, nasze
Kościoły i budowane przez nas społeczeństwo oby-
watelskie. Przyszłość Europy zależy przecież prze-
de wszystkim od Europejczyków - od nas samych.
Europa ducha zależy od nas.
W tych słowach przesłania nie trudno jest od­
naleźć troskę o tożsamość duchową i kulturową
nowej Europy. Na jakich wartościach pragniemy
budować nową Europę? Jaką rolę odgrywa bogata
tradycja kulturowa i religijna poszczególnych państw
w nowym modelu Unii Europejskiej? Co oznaczają
słowa przesłania V Zjazdu: Europa potrzebuje dziś
nowych duchowych katedr – jako fundamentów, na
których mogłaby się wesprzeć. Co znaczą słowa:
Trzeba abyśmy wnieśli do Europy pogłębioną wizję
osoby ludzkiej.
Te stwierdzenia i pytania zawierają pewien nie­
pokój, a jednocześnie są wytycznymi konstruktyw­
nego dialogu i działania na poziomie instytucji Unii
Europejskiej, jak też poszczególnych państw. Zanim
jednak otrzemy się o bardziej rozwiniętą treść te-
matu, koniecznym jest powrócić do niektórych histo-
rycznych wydarzeń, które wywarły wpływ na obecny
stan ducha naszego kontynentu.
Historyczny zarys współczesnej Europy
XIX i XX w. były dla Europy szczególnym okre­
sem przemian polityczno-społecznych, filozoficz­
nych, ekonomicznych i kulturowych.
Konflikty dwóch wojen, niosące za sobą milio-
ny ofiar, cierpienie i zniszczenie; pozostawiły wie-
le „otwartych ran”. Do tego należy dodać specyfikę
systemów politycznych i ideologicznych, które w
konsekwencji działań wojennych doprowadziły do
zmiany granic etnicznych i kulturowych. Wszystkie
te wydarzenia po dziś dzień wywierają wielki wpływ
na kształtowanie się świadomości i tożsamości czło-
wieka współczesnej Europy.
XIX I XX wiek, to również okres szczególnego
rozwoju nauk przyrodniczych i wysokich technolo­
gii.
Rewolucja techniczna XIX i XX w. zapoczątko­
wała proces wielkich przemian socjalno-społecz­
nych, gospodarczych i kulturowych.
V Zjazd w Gnieźnie, 14 marca 2004 r.
Poczynając od Francisa Bacona poprzez racjo­
nalizm i mechanizm René Descartesa (Kartezjusza)
i Isaaca Newtona, dochodzimy do angielskiego em-
piryzmu Davida Hume’a i francuskiego pozytywizmu
Augusta de Comte’a; w duchu tej filozoficznej myśli
kształtował się progres technologiczny ostatnich
dwóch stuleci.
Nie ulega wątpliwości, że czas był również bar­
dzo bogaty w osiągnięcia nauk przyrodniczych i
astrofizyki, które przyczyniły się do bardziej szcze­
gółowego poznania Świata i Wszechświata.
Warunki życia codziennego zmieniały się nie­
proporcjonalnie do istniejących jeszcze kilkadziesiąt
lat temu. Przy całym tym tempie rozwoju życia, na-
uki i techniki powstały nowe „paradygmy” (wzory),
nie tylko na terenie Europy ale na terenie całego
tzw. „cywilizowanego świata”. Do nich należą bez
wątpienia „paradygma” globalizacji polityczno-eko-
nomicznej i bankowej, gender ideologia, eksploa-
tacja zasobów naturalnych i ekologia. Te tendencje
– w sferze ducha – doprowadziły do relatywizmu
filozoficznego i religijno-moralnego.
Nowe „paradygmy” posiadają jeden wspólny
mianownik, którym jest człowiek; człowiek w naj­
bardziej podstawowym wymiarze swej godności i
osobowości.
Już dzisiaj daje się zauważyć, że jednym z pod-
stawowych problemów ducha współczesnej Unii
Europejskiej i większości państw świata jest pro­
blem adekwatnej antropologii.
Przedstawiciele państw Europy na V Zjeździe w
Gnieźnie wyraźnie podkreślili konieczność nowej,
bardziej pogłębionej wizji człowieka:
Trzeba, abyśmy wnieśli do Europy pogłębioną
wizję osoby ludzkiej, realizm naszej ascetycznej du-
chowości i autentyzm wspólnoty życia.
Filozoficzne korzenie współczesnej euro­
pejskiej myśli
Filozofia empiryzmu angielskiego i pozytywizmu
francuskiego zapoczątkowała swoiste zrozumienie
człowieka. Filozoficzna antropologia pozytywizmu i
materializmu ograniczająca się wyłącznie do imma­
nentnej interpretacji istoty stworzonej „na obraz
Boży”, stała się jedną z przyczyn kryzysu ducho­
wego i laicyzacji współczesnego świata .
Negacja sfery nadprzyrodzonej, negacja trans­
cendentalnej rzeczywistości w filozofii D. Hume’a,
A. de Comte’a, L. Feu-
erbacha, F. Engelsa i
innych myślicieli tego
okresu, doprowadziła do
powstania konceptu an-
tropologii immanentnej.
Antropologii, w której
człowiek staje się miarą
wszechrzeczy. Człowiek
jako „absolutna istota”.
„Absolutna istota, Bo-
giem człowieka jest jego
własna istota” .
Zmiany w myśli filozoficznej, jak też nadmierny
rozwój nauki i techniki zrodziły „paradygmę iluzji”
współczesnego człowieka, który już w niedługim
czasie miałby osiągnąć granicę tajemnic swego
bytowania i bytowania Wszechświata – wizja „nad­
człowieka” – super man.
Pomimo tak wielkiego rozwoju nauki i techni-
ki, pomimo rozwoju nauk biologicznych i medycy-
ny, okazuje się, że człowiek nadal pozostaje istotą
najbardziej tajemniczą w samym sobie i nie da się
sprowadzić do interpretacji immanentnych, czy też
procesów fizjologicznych i psychicznych. Człowiek
nie może być sprowadzony do obiektu badań nauk
przyrodniczych, gdyż doświadcza również przyna­
leżności do świata nadprzyrodzonego.
V Zjazd. Gniezno, 14 marca 2004 r.
Rdz 1, 27.
Feuerbach L., Das Wesen des Christentums, Berlin
1956, O istocie chrześcijaństwa, przeł., A. Landman,
Warszawa 1959, s. 45.
Człowiek w tajemnicy swego bytu nadal pozo­
staje istotą pełną tajemnic. Pomimo wielowiekowych
badań nad somatyczna strukturą ciała, człowiek jako
istota zintegrowana w całości swego bytu jest nadal
„novum” dla wielu dziedzin nauk szczegółowych.
Nauki szczegółowe i rozwój techniczny, który
często utożsamia się z ponad mierną nadzieją od­
powiedzi na potrzeby człowieka i progresem, za­
mykają się na transcendencję i tym samym przed­
stawiają człowieka wyłącznie w perspektywie życia
ziemskiego, co w konsekwencji prowadzi do „utopii
budowania raju” na przesłankach hedonizmu, kon­
sumpcji, czy też immanentnych formach synkrety­
zmu religijnego – relatywizmu.
Ten zawężony obraz wizji człowieka przedsta­
wiany w ideologiach współczesnej Europy, nie jest
w stanie odpowiedzieć na najbardziej podstawowe
pragnienia ludzkiego serca. Więcej: często prowa­
dzi do negatywnego zrozumienia człowieka w naj­
bardziej istotnych relacjach. Dlatego Jan Paweł II
w adhortacji Ecclesia in Europa pisał: utrzymują się
i nabierają ostrości niepokojące oznaki gaśnięcia
nadziei, wyrażające się nieraz również w agresji i
przemocy.
Technologiczne nadzieje współczesnego czło­
wieka niekiedy wychodzą poza ściśle określone
metodologiczne granice w obrębie samych nauk
szczegółowych; przedstawiając „wizje szczęścia”
wyłącznie w wymiarach czasu i przestrzeni, w wy­
miarach „szklanych miast”, „farmakologicznego
zdrowia” i bezgranicznej konsumpcji.
Antropologia nowych technologii pozostawia
jednak wiele otwartych pytań, wobec których nie
sposób przejść bez zastanowienia się. Antropologia
integracji Europy budowana na poziomie ekonomii
i polityki w oddzieleniu od wartości kulturowych i
duchowych poszczególnych narodów; ociera się o
granice wielkiego nieporozumienia, treścią którego
jest właśnie człowiek w istocie swego powołania i
istnienia, w istocie swej etnicznej, religijnej i kultu­
rowej przynależności.
Joseph Kardynał Ratzinger, obecny Ojciec św.
Benedykt XVI uważa, że współczesne utopie i ide­
ologie są symptomem współczesnej laicyzacji i wy-
rażają się we współczesnej sekularyzacji. Utopie
współczesnego człowieka są oznaką pewnego lai-
ckiego mesjanizmu, którego celem jest maksymalny
hedonizm momentu, chwili. Hedonizm momentu
jest ponownym odzwierciedleniem hellenistycznej
filozofii: chwytaj moment.
Czy Europa pozba-
wiona swych duchowych i
kulturowych korzeni potra-
fi uporać się z falą rosną­
cych nowych ideologii,
utopii i technologii? Czy
„Europejczyk przyszło-
ści” potrafi żyć bez swej
etnicznej, kulturowej i du-
chowej przynależności w
„cyber-społeczeństwie”
jako „cyber istota”?
Genetyka I biotechnologie
Genetyka i biotechnologie są chyba najbardziej
rozwijającymi się dziedzinami nauk przyrodniczych.
Zdaniem prof. Jana Hartmana, „stoimy u progu
gigantycznej rewolucji biologicznej i z pewnością
potoczy się ona własnym trybem, którego żadne
gremium ludzkie nie będzie w stanie kontrolować.
Jest to przyszłość nieznana, ale nie znaczy to, że
nie powinniśmy brać za nią odpowiedzialności.”
Jan Paweł II, Adhortacja Apostolska, Ecclesia in Euro-
pa , 10; Papieska Rada do spraw Kultury i Papieska Rada
do spraw Dialogu Międzyreligijnego, Jezus Chrystus
dawcą wody żywej. Refleksja chrześcijańska nad „New
Age”, tłum. J. Królikowski, Poznań 2003.
Ecclesia in Europa, 10; II Specjalne Zgromadzenie
Synodu Biskupów poświecone Europie, Propositio 5a.
Joseph Kardynał Ratzinger, Werte in Zeit des Um­
bruchs, Freiburg 2005, s. 59.
J. Hartman VII
Zjazd w Gnieźnie (15-17 czerwiec 2007).
Duszpasterstwo Akademickie Uniwersytetu wWiedniu-KHG
Nowe paradygmaty Europy
Chrześcijańska antropologia i współczesny duch Europy
Czy Europa pozbawiona
swych duchowych i kul-
turowych korzeni potrafi
uporać się z falą rosnących
nowych ideologii, utopii i
technologii?